از مکتب خانه تا مدرسه مدرن؛ واکاوی تحولات نظام آموزشی ایران با رویکرد تاریخ نگر

این پژوهش با رویکردی تاریخ نگرانه، تحول نظام آموزشی ایران از مکتب خانه های سنتی به مدارس مدرن را مورد کاوش قرار می دهد. مکتب خانه ها، که قرن ها محور آموزش دینی و سوادآموزی ابتدایی بودند، به دلیل محدودیت هایی نظیر نبود برنامه درسی استاندارد، تمرکز بیش از حد بر تعالیم دینی و بی توجهی به علوم نوین، در برابر نیازهای در حال تحول جامعه ایرانی در قرن نوزدهم ناکارآمد شدند. این مطالعه با بهره گیری از اسناد تاریخی، گزارش های دولتی و منابع آرشیوی به روز (۲۰۲۳-۲۰۲۵)، عوامل کلیدی این گذار را شناسایی می کند. این عوامل شامل نفوذ فرهنگ و گفتمان های آموزشی غرب از طریق سفرنامه ها، اعزام محصلان و تعاملات بین المللی، نقش پیشگامان روشنفکری مانند میرزا حسن رشدیه در تاسیس مدارس نوین با روش های آموزشی نوآورانه، و اصلاحات دولتی در دوره های قاجار و پهلوی، به ویژه تاسیس دارالفنون و متمرکزسازی نظام آموزشی، بودند. یافته ها نشان می دهند که این تحولات، با وجود چالش هایی مانند مقاومت های فرهنگی، کمبود منابع مالی و مشکلات زیرساختی، به افزایش نرخ سواد، شکل گیری طبقه متوسط مدرن و همگام سازی ایران با پیشرفت های جهانی منجر شد. این پژوهش با ارائه تحلیلی جامع از ریشه های نظام آموزشی مدرن، به درک عمیق تر چالش ها و فرصت های کنونی آموزش در ایران کمک کرده و راهکارهایی برای تحقیقات آینده پیشنهاد می دهد.

کلیدواژه ها:

مکتب خانه ، مدرسه مدرن ، نظام آموزشی ، تحولات تاریخی ، مدرنیزاسیون ، آموزش همگانی ، نفوذ غرب