مفهوم عدالت درفقه و اخلاق: شباهت ها و تفاوتها

عدالت به عنوان مفهومی محوری در اندیشه اسلامی، در دو حوزه فقه و اخلاق بازتابی متفاوت دارد. این پژوهش با روش تحلیلی-تطبیقی و با استناد به منابع کتابخانه ای (شامل متون فقهی، اخلاقی، قرآن و روایات) به بررسی وجوه اشتراک و افتراق این مفهوم در دو حوزه مذکور می پردازد. یافته ها نشان می دهد عدالت در فقه، معیاری حقوقی-شرعی با تاکید بر رفتارهای ظاهری و ضمانت های اجرایی است، درحالیکه در اخلاق، فضیلتی درونی با محوریت تعادل قوای نفسانی و تعالی معنوی تعریف می شود. نقاط مشترک این دو رویکرد شامل ریشه الهی، نقش عدالت در ایجاد توازن اجتماعی، و نسبیت ناپذیری آن است. در مقابل، تفاوت های کلیدی در تمرکز فقه بر احکام عملی و الزامات اجتماعی، و تاکید اخلاق بر نیت پردازی و تربیت وجدان فردی است. نتیجه آنکه فقه و اخلاق در تکمیل یکدیگر، نظامی جامع برای تحقق عدالت در سطوح فردی و اجتماعی ارائه می کنند. این مطالعه با تبیین ابعاد نظری عدالت، زمینه را برای ارتقای نظام های حقوقی-اخلاقی در جوامع اسلامی فراهم می سازد.

کلیدواژه ها:

عدالت ، فقه ، اخلاق اسلامی ، تطبیق فقه و اخلاق