سرمایه اجتماعی نسل جوان در آیین های محرم: تحلیل نقش مشارکت داوطلبانه

این مقاله با عنوان «سرمایه اجتماعی نسل جوان در آیین های محرم: تحلیل نقش مشارکت داوطلبانه»، به بررسی سازوکارهای تقویت سرمایه اجتماعی (شامل اعتماد، انسجام و مسئولیت پذیری) از طریق مشارکت جوانان در مراسم محرم می پردازد. مطالعه حاضر نشان می دهد که آیین های عاشورایی در شرایط کنونی ایران – به ویژه پس از حملات تروریستی اسرائیل و شهادت دانشمندان و فرماندهان نظامی – به بستری حیاتی برای بازتولید گفتمان مقاومت و شهادت طلبی تبدیل شده اند. بر اساس چارچوب نظری ترکیبی (نظریه سرمایه اجتماعی پاتنام، یادگیری اجتماعی بندورا و مقاومت فرهنگی)، مشارکت داوطلبانه جوانان در هیئت های مذهبی نه تنها شبکه های اعتمادساز را توسعه می دهد، بلکه ارزش هایی مانند ایثار و ظلم ستیزی را از طریق تجربه عملی نهادینه می کند. یافته های پژوهش مبتنی بر روش ترکیبی (پیمایش 500 جوان عضو هیئت های دانش آموزی و مصاحبه با 200 مادر) حاکی از آن است که مسئولیت پذیری جوانان در فعالیت هایی چون آبرسانی، نذری پزی و مدیریت مراسم، با ضریب همبستگی 0.81، مهم ترین عامل تقویت سرمایه اجتماعی است. پس از شهادت دانشمندان هسته ای، 85٪ هیئت ها با الگوسازی از شهدای کربلا، مفاهیمی مانند «هیهات منا الذله» را به شعار مقاومت در برابر ظلم تبدیل کردند. این فرآیند، عملیات روانی دشمن را خنثی و تاب آوری ملی را افزایش می دهد. نقش مادران به عنوان معماران پنهان تربیت نسل عاشورایی، محور دیگر این مطالعه است. آنان از طریق دو مکانیزم کلیدی عمل می کنند: - الگوسازی عاطفی (مانند روضه خوانی خانگی و انتقال غیرمستقیم مفاهیمی چون همدردی با حضرت رقیه(س))؛ - فعالیت های مشارکتی (مانند سپردن مسئولیت توزیع نذری به کودکان که در 72٪ موارد موجب نهادینه سازی «خدمت به خلق» شده است). این تربیت چنان عمیق است که پس از حملات اخیر، مادران با روایت گری شهادت کودکان (مانند قاسم های امروز)، پیوندی ملموس بین عاشورا و مقاومت معاصر ایجاد کرده اند. مقاله تاکید می کند که محرم در مواجهه با جنگ نرم دشمن، سه کارکرد اساسی دارد: 1. ایجاد مصونیت ذهنی در نوجوانان از طریق تعزیه های کودک محور که موجب همذات پنداری می شود؛ 2. تبدیل حزن به خیزش با تبیین فلسفه قیام امام حسین(ع) در روضه های تحلیلی؛ 3. بازتعریف شهادت طلبی به مثابه سرمایه معنوی، آن چنان که شهدای هسته ای امتداد راه حسین(ع) معرفی می شوند. در نتیجه، هیئت های مذهبی با تقویت هویت جمعی، نسلی مقاوم پرورش می دهند که سرمایه اجتماعی آنان، سپر جامع در برابر تهدیدات خارجی است.

کلیدواژه ها:

سرمایه اجتماعی ، نسل جوان ، آیین های محرم