مسئولیت کیفری هوش مصنوعی در پرتو تحولات فناوری و چالش های نوظهور حقوقی

تحولات شتابان فناوری در حوزه هوش مصنوعی، به ویژه در زمینه سیستم های خودمختار و تصمیم یار، نظام های سنتی مسئولیت کیفری را با چالش های مفهومی و ساختاری مواجه ساخته است. پرسش از امکان انتساب رفتار مجرمانه به سامانه های فاقد شخصیت حقیقی و اراده مستقل، لزوم بازاندیشی در مفاهیمی همچون فاعلیت، عنصر معنوی، و قابلیت انتساب را به ضرورتی اجتناب ناپذیر بدل کرده است. این پژوهش با اتخاذ رویکردی تحلیلی-نظری، ضمن تبیین مبانی مفهومی و حقوقی هوش مصنوعی، به بررسی امکان اعطای شخصیت حقوقی یا الکترونیکی به این موجودات فناورانه پرداخته و پیامدهای کیفری آن را در بستر اصول کلاسیک حقوق جزا مورد واکاوی قرار می دهد. در این راستا، قابلیت ارتکاب فعل ارادی، مشارکت یا معاونت در جرم، مسئولیت ناشی از بی احتیاطی، و حدود اعمال ضمانت اجراهای کیفری بر سامانه های هوشمند بررسی شده است. یافته ها نشان می دهد که استمرار استفاده از الگوهای سنتی مسئولیت، بدون بازتعریف مفاهیم کلیدی، پاسخ گوی چالش های نوظهور در قبال ارتکاب افعال مجرمانه توسط سیستم های هوش مصنوعی نخواهد بود. لذا پیشنهاد می شود چارچوبی نوین مبتنی بر مفهوم «شخصیت الکترونیکی» در قالب مدل های مسئولیت نوپدید طراحی و در نظام حقوق کیفری نهادینه شود.

کلیدواژه ها:

هوش مصنوعی ، مسئولیت کیفری ، شخصیت الکترونیکی ، فاعلیت جزایی ، انتساب ، عنصر معنوی ، نظام های حقوقی تطبیقی