مس دوگان (جنوب شاهرود): کانه زایی مس- مولیبدن پورفیری در کمان ماگمایی ترود- چاه شیرین

کانسار مس- مولیبدن دوگان در جنوب شاهرود و در کمربند ماگمایی شمال ایران مرکزی واقع شده است. در این منطقه، توده­ای نیمه عمیق با ترکیب میکرودیوریتی به درون سنگ های آتشفشانی ائوسن تزریق و موجب کانه­ زایی شده است. کانه ­زایی به صورت رگه- رگچه ­ای و دانه پراکنده بوده و از لحاظ کانی شناسی، کانسنگ از کانی های اولیه پیریت، کالکوپیریت، بورنیت، مولیبدنیت و کانی های ثانویه مانند کالکوسیت، اکسید- هیدروکسیدهای آهن و مالاکیت تشکیل شده است. پهنه ­بندی دگرسانی در کانسار دوگان به صورت حلقوی و هم مرکز بوده و از پتاسیک در بخش مرکزی تا دگرسانی فیلیک و سپس دگرسانی­ پروپیلیتی در حواشی سامانه تغییر می­ کند. دگرسانی آرژیلیک در بخش های بالایی و سطحی پهنه فیلیک مشاهده می ­شود. بر اساس بررسی میان بارهای سیال، سیالات مولد دگرسانی پتاسیک غنی از مایع و مقدار اندکی بخار (L+V) بوده؛ درجه حرارت بالا (۳۹۸ تا ۵۱۳ درجه سانتی­ گراد) و شوری زیاد (بیش از ۵۰ درصد وزنی NaCl) دارند. احتمالا این سیالات دارای منشا ماگمایی بوده و عامل ایجاد رگه ­های V۱ و V۲ بوده­اند. دگرسانی فیلیک (رگه های V۳) بر اثر فعالیت سیالات اغلب جوی حاوی فازهای بخار + مایع (V+L) با درجه حرارت کمتر (۲۱۰ تا ۳۶۰ درجه سانتی­ گراد) و شوری کمتر از ۱۰ درصد وزنی NaCl ایجاد شده است. از نظر زمین شیمی، نمونه­ های آذرین مورد بررسی در قلمرو ماگماهای کالک ­آلکالن حاشیه فعال قاره ­ای قرار گرفته اند و ماهیت آداکیتی دارند. ماهیت نیمه عمیق سنگ های میزبان (میکرودیوریت) و تشکیل آنها در کمان ماگمایی، حضور دگرسانی پتاسیک در بررسی های سطحی و عمقی، شوری و دمای بالای سیالات گرمابی، نوع رخداد کانه ­زایی (پراکنده و رگه- رگچ ه­ای)، پتانسیل بالای مس و مولیبدن و پهنه ­بندی دگرسانی های موجود همگی بیانگر رخداد یک سامانه پورفیری است. به طورکلی، محدوده معدنی دوگان از نظر محیط زمین ساختی تشکیل، جنس سنگ میزبان، بافت و ساخت، کانی شناسی و پهنه ­بندی دگرسانی شباهت های زیادی با کانسارهای مس- مولیبدن پورفیری نشان می دهد.

کلیدواژه ها:

کانه زایی مس و مولیبدن ، دگرسانی پتاسیک ، زمین شیمی ، میان بار سیال ، سامانه پورفیری ، دوگان ، ترود- چاه شیرین