برنامه درسی: مفاهیم بنیادین، انواع و رویکردهای نظری

برنامه درسی، به عنوان شالوده ی نظام های آموزشی، در برگیرنده ی مجموعه ای از تصمیمات و طراحی های هدفمند برای هدایت فرآیند یادگیری و آموزش است. با تحولات صورت گرفته در نظریه های تربیتی و فلسفه های آموزش، تعریف برنامه درسی از سطح صرفا سرفصل های درسی فراتر رفته و ابعادی پیچیده و چندلایه به خود گرفته است. این مقاله با رویکردی تحلیلی و مروری، به بررسی مفاهیم بنیادین برنامه درسی، گونه شناسی آن، و همچنین رویکردهای نظری مختلف نسبت به این مفهوم می پردازد. در بخش نخست، با استناد به دیدگاه نظریه پردازانی چون کر، دیوئی، کلی و جکسون انواع مختلف برنامه درسی شامل برنامه درسی آشکار، ضمنی، پنهان، حذف شده و فوق برنامه معرفی و تحلیل شده است. سپس به تفاوت های موجود میان برنامه درسی مکتوب، اجراشده و یادگرفته شده پرداخته شده و نشان داده می شود که تجربه های آموزشی فراتر از آن چیزی هستند که در اسناد رسمی ارائه می شوند. در ادامه، چهار رویکرد اصلی به برنامه درسی شامل برنامه درسی به مثابه محتوا، محصول، فرایند و کنش تبیین شده و پیامدهای نظری و کاربردی هر یک مورد ارزیابی قرار گرفته است. در پایان، مقاله بر این نکته تاکید دارد که فهم عمیق از مفهوم برنامه درسی نیازمند نگاه تلفیقی به ابعاد فلسفی، روان شناختی، اجتماعی و فرهنگی آن است. برنامه درسی نه تنها ابزاری برای انتقال دانش، بلکه بستری برای پرورش تفکر، هویت، ارزش ها و شایستگی های فردی و اجتماعی در یادگیرندگان محسوب می شود. این مطالعه می تواند برای طراحان آموزشی، سیاست گذاران، معلمان و پژوهشگران حوزه تعلیم و تربیت، چارچوبی نظری و کاربردی برای تحلیل و بازاندیشی در نظام های برنامه ریزی درسی فراهم آورد.

کلیدواژه ها:

برنامه درسی ، رویکردهای نظری ، تعلیم و تربیت