مروری بر اثرات تغییر اقلیم بر حوزه های آبخیز و راهکارهای سازگاری با آن

چکیده مبسوط مقدمه: تغییرات اقلیمی و اثرات آن یک نگرانی مهم برای ایران و جهان است؛ بنابراین، ارزیابی آسیب پذیری نسبت به تغییرات اقلیمی و توسعه استراتژی های سازگاری امری ضروری است. درک تاثیرات پتانسیلی تغییرات اقلیمی بر فرایندهای هیدرولوژیک در مقیاس حوزه آبخیز برای تصمیمات مدیریتی که توسط کارشناسان آبخیزداری انجام می شود، بسیار حیاتی است. بیشتر اقدامات برای کاهش تاثیرات تغییرات اقلیمی بر منابع آب در سطح حوزه­های آبخیز انجام می شود. مروری بر نتایج پژوهش های صورت گرفته در زمینه اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب نشان داد که تغییر الگوی اقلیم جهانی بیشتر بر مقدار و تغییرات بارش و درجه حرارت موثر بوده و از طریق تغییر شدت بارندگی، پوشش گیاهی، تولید رواناب سطحی و فرسایش خاک را تحت تاثیر قرار می دهد.مواد و روش ها: روش تحقیق در پژوهش حاضر، به صورت مروری و جمع آوری اطلاعات، اسناد و مدارک در ارتباط با موضوع است. در مرحله اول پس از تعیین معیارهای موردنظر یک جستجوی وسیع مطالعاتی در پایگاه داده های GoogleScholar،Elsevier ‎،Science Direct ‎ و‎ Springer ‎صورت گرفت. معیار جستجو، موضوع مقالات بود و کلمات کلیدی به کار رفته شامل "تغییرات اقلیمی"، "هیدرولوژی"، "پارامترهای اقلیمی"، "تخفیف و سازگاری"، "تبخیر و تعرق" "گازهای گلخانه ای" و "مدل های گردش عمومی" بودند. در مرحله دوم بررسی مقالات، مقالات دسته بندی و تحلیل گردیدند و ۶۵ مقاله در دوره آماری (۲۰۲۴-۱۹۸۸)، موردمطالعه و بررسی قرار گرفتند.نتایج و بحث: افزایش غلظت دی اکسیدکربن (CO۲‎) جو‎ ‎از طریق تغییرات اقلیمی، تاثیراتی بر بیلان آبی و تغییرات در ساختار و توزیع گیاهان و تبخیر و تعرق دارد‎.‎ نگرانی اصلی ناشی از گرمایش جهانی این است که چرخه آب را تغییر می دهد‎. ‎هرگونه تغییر در رژیم و مقدار بارندگی، همراه با تغییرات دما و تبخیر و تعرق، بر تغذیه آب زیرزمینی تاثیر می گذارد. به طورکلی، میزان تغذیه آب زیرزمینی در مناطقی که بارندگی افزایش می یابد، افزایش خواهد یافت. مروری بر مطالعات نشان داد که متغیر دما، در پاسخ به گرمایش جهانی تا سال ۲۰۹۹ میلادی، در کشورهای مختلف روند افزایشی خواهد داشت و افزایش دما منجر به افزایش تبخیر پتانسیل می شود که مهم ترین دلیل آن افزایش ظرفیت نگهداری آب در هوا است. به گزارش هیئت بین دولتی تغییر اقلیمی (IPCC)، دمای متوسط جهانی تا سال ۲۱۰۰ با دو برابر شدن غلظت دی اکسید کربن در جو بین ۱٫۴ تا ۵٫۸ درجه سانتی گراد افزایش خواهد یافت. افزایش سطح دریا، تغییر الگوی بارش (تا ۲۰٪±) و تغییرات دیگر در شرایط آب و هوایی محلی از جمله تبعات افزایش دمای جهانی می باشند. تخمین زده شده است که در قرن بیستم، میانگین کلی سطح دریا در مقیاس جهانی ۲۲-۱۲ سانتی متر افزایش یابد. این افزایش ناشی از ذوب شدن پوشش برف و یخچال های کوهستانی است (هر دو به طور متوسط در هر دو نیم کره کاهش یافته اند). نتایج پیش بینی بارش و رواناب در کشورهای مختلف برای دوره های آتی نیز نشان داد که متغیرهای ذکر شده روند مشخصی نداشته و در بعضی ماه ها افزایش و در بعضی از ماه ها کاهش خواهند یافت‎.‎ هرگونه تغییر در رژیم و مقدار بارندگی، همراه با تغییرات دما و تبخیر و تعرق، بر تغذیه آب زیرزمینی تاثیر می گذارد و میزان تغذیه آب زیرزمینی در مناطقی که بارندگی افزایش می یابد، افزایش خواهد یافت.نتیجه گیری: از اقدامات کاهش آسیب های ناشی از تغییرات اقلیمی به عنوان بخشی از فعالیت های مدیریت منابع آب وخاک می توان به کاهش بیابان زایی و تخریب جنگل، مدیریت پایدار جنگل، افزایش ذخیره کربن از طریق توسعه جنگل، بازسازی جنگل و خاک، حفظ و مدیریت اراضی، استفاده از گیاهان چوبی به منظور مقابله با رواناب و فرسایش خاک، کاهش در فراوانی سیلاب ها و زمین لغزش ها همچنین می توان به جایگزینی نیروگاه های سوخت فسیلی با منابع انرژی پاک و تجدیدپذیر (بادی یا خورشیدی) اشاره نمود. اگروفارستری کمک بسیار مهمی به خدمات زیست محیطی ازجمله‎ ‎حفظ عملکرد جنگل در حمایت از مدیریت آبخیزداری، کاهش غلظت گازهای گلخانه ای از طریق جذب دی­اکسید کربن در جو و انباشته شدن آن در شکل زیتوده گیاهی و حفظ تنوع زیستی می کند. با توجه به اهمیت این نقش، آگروفارستری اغلب به عنوان نمونه ای از "سیستم کشاورزی سالم" استفاده می شود.

کلیدواژه ها:

سناریوهای اقلیمی ، فعالیت های انسانی ، گازهای گلخانه ای ، منابع آب