تبیین سناریوهای فراروی امنیت آب در شهرهای نوبنیاد (مورد مطالعه؛ شهر جدید پردیس، تهران)

پیشینه و هدف: جهان امروز با چالش های فزاینده ای در حوزه امنیت آب مواجه است. الگوهای بارش در نقاط مختلف جهان در حال تغییر است. سطح آب های زیرزمینی در حال کاهش است و آلودگی منابع آب به مسائل امنیت آب افزوده است. با افزایش روزافزون جمعیت در شهرها و به دنبال آن افزایش مشکلات و مسائل ناشی از شهرنشینی در ابعاد گسترده اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی، لزوم ایجاد و استفاده از پلتفرم های مدیریت شهری با رویکرد استراتژیک مطرح شده است. ایران نیز از جمله کشورهایی است که شهرهای جدید با عملکرد جذب سرریز جمعیت برای تعداد زیادی از کلان شهرهای آن تعریف و اجرا شده اند. شهر تازه تاسیس پردیس به عنوان جاذب سرریز جمعیت کلان شهر تهران، در ۳۰ کیلومتری شرق تهران واقع شده است. این شهر  از نظر ژئومورفولوژی در جایگاه مناسبی واقع نیست و با مشکلات زیست محیطی متعددی از جمله کمبود آب و ورود فاضلاب های شهری، صنعتی و کشاورزی به آبراه های طبیعی مواجه است. با توجه به احتمال گسترش این شهر در آینده، به نظر می رسد مسئله آب در آن اهمیت بسزایی داشته باشد. سوال مطرح این است که سناریوهای فراروی  امنیت آب شهر جدید پردیس چیست؟ روش شناسی: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است. داده های مورد نیاز با روش کتابخانه ای و پیمایشی جمع آوری و با استفاده از نرم افزارهای Micmac و Scenario Wizard بررسی و تحلیل شدند. در پژوهش حاضر، ابتدا با مراجعه به منابع کتابخانه ای، مهم ترین عوامل موثر بر امنیت آب شهر جدید پردیس شناسایی و صحت آنها از طریق مصاحبه با خبرگان بررسی شد. در مرحله بعد، پرسشنامه محقق ساخته در قالب ماتریس تحلیل اثرات تنظیم و میزان ارتباط بین متغیرها و حوزه مربوطه توسط خبرگان در نرم افزار Micmac شناسایی شد. با توجه به عوامل شناسایی شده، در مجموع ۲۵ حالت برای ۶ متغیر کلیدی در نظر گرفته شد. بر اساس متغیرهای کلیدی و حالت های مختلف آنها، پرسشنامه محقق ساخته دیگری به صورت متقاطع کلیدی طراحی و در اختیار جامعه آماری پژوهش قرار گرفت. جامعه آماری پژوهش شامل ۲۸ نفر از متخصصان فعال در مطالعات امنیت آب است که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. پرسشنامه های تکمیل شده از طریق دستور Ensemble وارد نرم افزار Scenario Wizard شدند و سبد سناریوهای قوی برای امنیت آب شهر جدید پردیس شناسایی و سناریوهای با سازگاری قوی در نرم افزار Vensim تحلیل و شبیه سازی شدند. یافته ها و بحث: متغیرهای بی اعتمادی شهروندان به بازیگران سیاسی در سطوح محلی، منطقه ای و ملی، افزایش احساس تبعیض، افزایش رقابت محلی برای دسترسی به منابع آب، افزایش روابط قدرت در قالب تضاد و درگیری، افزایش مهاجرت به شهر پردیس و ناکارآمدی مدیریت منابع آب به عنوان متغیرهای کلیدی شناسایی شدند. متغیرهای کلیدی در قالب حالت های مختلف تعریف و سناریوهای احتمالی تدوین شد. بنابراین، سناریو فراروی امنیت آب در شهر جدید پردیس با ۲۲/۲۲ درصد بحرانی مشخص شد. نتیجه گیری: ۸۵ درصد از کشور ایران دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک است. طی سال های اخیر به دلیل رشد سریع جمعیت و توزیع نامناسب فضایی، شهرنشینی، تغییرات اقلیمی، خشکسالی های متوالی، بیابان زایی و آلودگی هوا، کاهش سطح آب های زیرزمینی کاهش یافته و به طورکلی با کمبود آب مواجه بوده است. شهر جدید پردیس، واقع در ایران و شرق استان تهران، با هدف جذب سرریز جمعیت استان تهران که طی سال های اخیر با بحران آب مواجه است، ساخته شده است. طراحی سناریو برای شش متغیر کلیدی و خروجی نرم افزار سناریو ویزارد نشان داد که وضعیت آینده امنیت آب در شهر جدید پردیس بحرانی است و سه راهکار مهار، تعامل و همزیستی برای حل بحران پیش روی امنیت آب شهر جدید پردیس پیشنهاد شد.

کلیدواژه ها:

کلان شهرها ، مدیریت یکپارچه ، آینده پژوهی ، وضعیت بحرانی ، شهر جدید