جبران ضررهای جمعی در فقه و حقوق ایران

مسئله جبران ضررهای جمعی یکی از چالش برانگیزترین مباحث در حوزه مسئولیت مدنی و عدالت اجتماعی است که به ویژه در عصر حاضر و با گسترش آسیب های ناشی از فعالیت های صنعتی، زیست محیطی، رسانه ای و اقتصادی، اهمیت فزاینده ای یافته است. در نظام حقوقی ایران، که مبتنی بر تلفیق قواعد فقهی و قوانین موضوعه است، جبران ضررهای فردی با ساختار مشخص تری مورد توجه قرار گرفته، اما در خصوص خسارات جمعی – که متوجه گروه هایی از جامعه یا منافع عمومی می شود – ابهامات و خلاهای جدی وجود دارد. این پژوهش با رویکردی تحلیلی-توصیفی به بررسی مفهوم، مبانی و سازوکارهای جبران ضررهای جمعی در فقه امامیه و حقوق ایران می پردازد. یافته ها نشان می دهد که اگرچه اصولی مانند قاعده لاضرر، اتلاف و تسبیب ظرفیت های بالقوه ای برای حمایت از حقوق جمعی دارند، اما نبود نهادهای اجرایی موثر، ضعف رویه قضایی و خلا تقنینی، مانع از تحقق کامل این حمایت در عمل شده است. در پایان، ضمن بررسی تجارب تطبیقی، راهکارهایی برای تقویت ظرفیت های فقهی و حقوقی جهت جبران ضررهای جمعی در ایران ارائه شده است.

کلیدواژه ها:

ضرر جمعی ، مسئولیت مدنی ، فقه امامیه ، قاعده لاضرر ، منافع عمومی ، حقوق ایران.