مروری بر مدل های شبیه سازی بارش–رواناب در مدیریت منابع آب: طبقه بندی، کاربردها و چالش های پژوهشی

مدل سازی بارش–رواناب به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در مدیریت منابع آب، نقش مهمی در پیش بینی رفتار حوضه های آبریز، طراحی سازه های آبی و برنامه ریزی مقابله با بلایای طبیعی دارد. این مقاله با رویکردی مروری، به طبقه بندی جامع مدل های بارش–رواناب شامل مدل های تجربی، مفهومی، فیزیکی و داده محور پرداخته و ویژگی های ساختاری، ورودی ها و خروجی ها، نقاط قوت و ضعف مدل های منتخب مانند SWAT، HEC-HMS، MIKE SHE، HBV، TOPMODEL، ANN و LSTM را تحلیل می کند. در ادامه، با مقایسه تحلیلی این مدل ها بر اساس معیارهایی چون دقت، نیاز داده، و پیچیدگی محاسباتی، نقاط افتراق و کاربردهای هر مدل برجسته شده است. بخش مطالعات موردی در ایران نیز به معرفی پروژه های اجراشده در اقلیم های متنوع کشور می پردازد و چالش هایی چون کمبود داده، فرآیند دشوار کالیبراسیون، و موانع اجرایی در مناطق خشک و نیمه خشک را برجسته می سازد. در نهایت، مسیرهای آینده تحقیقاتی از جمله توسعه مدل های هیبریدی، بهره گیری از داده های ماهواره ای و اینترنت اشیاء، و طراحی مدل های سبک برای مناطق فاقد داده پیشنهاد شده اند. این مقاله ضمن ارائه نگاهی جامع به وضعیت فعلی و نیازهای آتی مدل سازی رواناب، راهبردهایی برای پژوهشگران و مدیران حوزه منابع آب فراهم می آورد.

کلیدواژه ها:

مدل سازی بارش–رواناب ، مدیریت منابع آب ، مدل های مفهومی و فیزیکی ، مدل های داده محور