چالش ها و راهکارهای مسئولیت بین المللی دولت ها در قبال تغییرات اقلیمی

تغییرات اقلیمی به عنوان یکی از پیچیده ترین و تاثیرگذارترین چالش های زیست محیطی قرن اخیر، پیامدهای فراوانی در ابعاد علمی، اقتصادی و اجتماعی داشته و به طور طبیعی، ابعاد حقوقی آن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. وقتی تغییرات اقلیمی موجب خسارت به کشورهای دیگر می شود، مساله مسئولیت بین المللی دولت ها نیز مطرح می گردد. در عرصه حقوق بین الملل محیط زیست، اصولی نظیر «اصل عدم ورود ضرر» (No Harm)، «اصل پیش گیری» (Prevention) و «اصل احتیاط» (Precaution) چارچوب مفهومی الزام آور مسئولیت دولت ها را شکل داده اند. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی–تحلیلی به واکاوی مبانی نظری مسئولیت بین المللی دولت ها در حوزه تغییرات اقلیمی پرداخته و تحول مفهومی این مسئولیت را از عرف ابتدایی تا معاهدات بین المللی بررسی کرده و سپس تعهدات رفتاری (کاهش انتشار)، فرآیندی (گزارش دهی و شفافیت) و نتیجه محور (عدم وارد آوردن خسارت فرامرزی) دولت ها در اسناد معاهداتی مهم مانند کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد درخصوص تغییرات اقلیمی (UNFCCC)، پروتکل کیوتو و توافق نامه پاریس تحلیل شده است. در ادامه چالش های اثبات رابطه علی (causation)، دشواری های اثربخشی ضمانت های اجرایی و اختلاف سطح توسعه میان کشورها مورد بررسی قرار گرفته و نقش نهادهای بین المللی و رویه های قضایی نسبت به تقویت مسئولیت پذیری دولت ها واکاوی شده است. بخش دیگری به مفهوم «عدالت اقلیمی» (Climate Justice) و تفاوت در سطوح تاریخی و فعلی انتشار میان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه اختصاص یافته است. در پایان، با استناد به یافته های تحلیلی، پیشنهاداتی برای تقویت ضمانت های اجرایی، توسعه همکاری های فنی–مالی و ایجاد نهادهای حقوقی موثر در سطح منطقه ای و جهانی ارائه شده است. نتایج نشان می دهد که اگرچه اسناد حقوقی محیط زیست متعددی وجود دارد، اما خلاهای جدی در تضمین پایبندی دولت ها به تعهداتشان و چالش های اثبات تاثیرات فرامرزی مانع تحقق کامل مسئولیت بین المللی در قبال تغییرات اقلیمی شده است.

کلیدواژه ها:

مسئولیت بین المللی دولت ها ، تغییرات اقلیمی ، حقوق بین الملل محیط زیست ، عدم ورود ضرر ، پیش گیری ، احتیاط ، عدالت اقلیمی.