بررسی سیر تاریخی حضور زن در نقاشی ایرانی از پیش از تاریخ تا قاجار

یکی از مهم ترین پرسش های مطرح شده در زندگی اجتماعی این است که کیفیت زندگی زنان ایرانی در دوران کهن چگونه بوده است؟ این پرسش مهم را می توان با بررسی مهرها، سردیس ها، سنگ نگاره ها و ... پاسخ گفت. اگر به نقوش به جای مانده از زنان در آثار هنری ایران از دیرباز نظر بیفکنیم تنوع حضور آنان را آشکارا در می یابیم. قدیمی ترین نگاره ی ایرانی که نقشی از زنان در آن یافت می شود متعلق به دوره ی عیلامی است. آثار این دوره بیشتر بیانگر ارزش زن در دستگاه حکومتی است. علی رغم وجود نقوش زنان در دوره ی عیلامی، هخامنشیان در هیچ یک از نگاره های بی شمار تخت جمشید و شوش و پاسارگاد هیچ زنی را به تصویر نکشیده اند. شاید دلیل اصلی عدم حض.ر زنان در نگاره های هخامنشی رعایت یکدستی در تصاویر اغلب مردانه بوده است. در دوره ی اشکانی و ساسانی نیز علی رغم مردسالارانه بودن این دو حکومت، می توان نگاره هایی از زنان به عنوان کانون اصلی خانواده دید. پس از ورود اسلام به ایران نوع پرداختن به تصویر زن در آثار هنری تغییر کرد و عموما تصاویر زن در هم نشینی با آثار ادبی عرضه شد. از ابتدای ورود اسلام تا پیش از صفویان نقاشی ایران بر اثر عواملی چون مذهب و عرفان دچار محدودیت های سنتی و فرهنگی بود و بالطبع حضور تصاویر زنان کمرنگ شد. در این میان دوره ی تیموری را می توان درخشان ترین دوره ی نگارگری ایرانی دانست. حضور افرادی چون بهزاد تصاویر زنان را از قید و بندهای تصنعی جدا کرد و نوعی واقعیت به آن ها بخشید. در آثار بهزاد نشانه هایی از موقعیت زنان در دنیای واقعی به چشم می خورد که در دوره صفوی تکامل می یابد. در ادامه این تطور می توان آثار رضا عباسی را بررسی کرد. در آثار وی زنان با لباس و چهره متفاوت تصویر شده اند و از نظر ظاهری بدون روپوش و تا حدی بدن نما هستند. آثار عباسی را می توان اولین تلاش ایرانیان در تقلید از غربی ها برای به تصویر کشیدن زنان دانست. در این دوره تصویر زنان دست خوش تغییراتی شد که نتیجه آن ترکیب روش سنتی نقاشی ایران با شیوه نقاشی اروپایی بود.

کلیدواژه ها:

تصویر زن ، ایران باستان ، نقاشی ، زنان ایرانی