ارزیابی اثربخشی مداخلات زیرساختی در کاهش تصادفات ناشی از خواب آلودگی در بزرگراه ۴۴ (مطالعه موردی: محدوده دامغان)

یکی از مهم ترین عوامل موثر در بروز تصادفات منجر به فوت در جاده های بین شهری، به ویژه در محورهای یکنواخت و بلند، خواب آلودگی رانندگان است. بزرگراه ۴۴، به عنوان یکی از پرترددترین محورهای مواصلاتی کشور، در سال های اخیر با نرخ بالایی از سوانح ناشی از خواب آلودگی مواجه بوده است. در واکنش به این وضعیت، نهادهای مسئول از جمله سازمان راهداری، اداره کل راه استان سمنان و پلیس راهور، اقدام به اجرای مجموعه ای از مداخلات زیرساختی شامل نصب خطوط لرزاننده (rumble strips)، بهسازی روشنایی، نصب تابلوهای هشدار خواب آلودگی، و توسعه ایستگاه های استراحتی در محدوده دامغان کرده اند. هدف پژوهش حاضر، ارزیابی علمی اثربخشی این مداخلات زیرساختی در کاهش نرخ تصادفات مرتبط با خواب آلودگی در محدوده مورد مطالعه است. این پژوهش از نوع کاربردی و با روش شبه تجربی قبل–بعد (Before–After) طراحی شده است. داده های تصادفات با علت خواب آلودگی طی دو دوره پنج ساله (۱۳۹۳–۱۳۹۷ و ۱۳۹۸–۱۴۰۲) از منابع رسمی پلیس راه و سازمان راهداری استخراج شد. همچنین مصاحبه و پیمایش با ۳۱۰ راننده عبوری، برای ارزیابی ادراک اثربخشی مداخلات انجام گرفت. نتایج نشان داد که پس از اجرای مداخلات، میانگین سالانه تصادفات خواب آلودگی محور در محدوده دامغان ۴۲٪ کاهش یافته است. نصب خطوط لرزاننده و بهبود روشنایی، به ویژه در مقاطع با سابقه حادثه بالا، بیشترین اثر مثبت را داشته اند. یافته ها همچنین نشان داد که ادراک رانندگان از ایمنی مسیر به طور معناداری افزایش یافته است (p<۰.۰۱). با این حال، مداخلاتی مانند تابلوهای هشدار خواب آلودگی در مقایسه با سایر اقدامات، اثربخشی کمتری داشته اند. نتایج این مطالعه می تواند به عنوان الگویی برای طراحی مداخلات موثر زیرساختی در سایر محورهای مشابه کشور مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

خواب آلودگی راننده ، مداخلات زیرساختی ، خطوط لرزاننده ، روشنایی جاده ، ایستگاه استراحت ، ارزیابی اثربخشی ، محور دامغان ، بزرگراه ۴۴