تحلیل تصاویر کتاب چاپ سنگی دله مختار مبنی بر نقد تکوینی (مطالعه موردی: نسخه ۱۳۳۰ق)

بیان مسئله با آغاز چاپ سنگی در ایران (۱۲۴۹ ه.ق)، انتشار کتاب به ویژه در موضوعات عامیانه رواج یافت. از نمونه های کتاب مصور به روش چاپ سنگی در دوره قاجار، داستان عامیانه "دله مختار" است که در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی (شماره ثبت ۲۱۳۲) محفوظ است. این نسخه در ۱۳۳۰ ه.ق منتشر و دارای ۲۳ تصویر در متن داستان است.  جهت دستیابی به اهداف پژوهش، با بهره گیری از روش نقد تکوینی - که در قرن بیستم میلادی شکل گرفته و مهم ترین هدف آن بررسی مراحل شکل گیری و آفرینش اثری هنری است - تصاویر مذکور بررسی خواهد شد. هدف پژوهش هدف پژوهش بررسی سیر تکوینی، شکل گیری و خلق تصاویر نسخه مذکور و واکاوی عوامل و هنجارهای تاثیرگذار (پیرامتن) است. این پژوهش به بررسی این موضوع می پردازد که هنرمند تا چه اندازه تحت تاثیر پیشامتن تصاویر (متن داستان) بوده و این عوامل به چه میزان در شکل گیری و خلق تصاویر تاثیرگذار بوده اند. سوال پژوهش مراحل شکل گیری و آفرینش تصویرسازی های کتاب چاپ سنگی "دله مختار" (۱۳۳۰ ه.ق) بر اساس رویکرد نقد تکوینی و نگاره ویژه بر پیشامتن مکتوب (روایات) چگونه است؟  روش پژوهش این پژوهش با گردآوری داده ها بر اساس مطالعه کتابخانه ای و آرشیوی و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و رویکرد کیفی انجام می شود.  نتیجه گیری هنرمند تحت تاثیر هنجارهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، مذهبی و جنگ بین سنت و تجدد در زندگی روزمره قرار گرفته و در تصاویر، به خصوص از غرب، به ترسیم شکل های انسانی و حیوانی پرداخته است. پوشش افراد کاملا قاجاری و متناسب با شان و منزلت اجتماعی شان ترسیم شده و تزئینات متفاوتی برای لباس آنان به کار رفته است. با توجه به پیشامتن، تصویرگر برای پیکره ها در موقعیت های مختلف حالات روحی متفاوتی را طراحی کرده و با ایجاد تغییرات در حالات چهره و حرکات بدن شخصیت ها، احساسات مختلف را به نمایش گذاشته است. شخصیت ها نقش اصلی را در تصاویر دارند و فضاسازی ها بسیار محدود است. وجود رابطه قرینه بین متن و تصویر مشاهده می شود و پیرامتن ها هنجارهای موجود نیز نقش مهمی در خلق تصاویر داشته اند. واژگان کلیدی - تصویرسازی- چاپ سنگی- دله مختار- نقد تکوینی

کلیدواژه ها:

تصویرسازی ، چاپ سنگی ، دله مختار ، نقد تکوینی