بازنگری انتقادی در مبحث ایجاز

ایجاز به عنوان یکی از مباحث بنیادین علم معانی، از دیرباز موردتوجه پژوهشگران و بلاغت پژوهان بوده است. در نخستین متون بلاغی، ایجاز به دو نوع اصلی «ایجاز حذف» و «ایجاز قصر» تقسیم شده است. بااین حال، فقدان یک چارچوب جامع و تعریف دقیق برای این دو نوع، همواره باعث شده است که نتوان تمامی عبارات یا جملات موجز را با اطمینان در یکی از این دسته بندی ها جای داد. ازاین رو، این پژوهش با هدف بازنگری و بازتعریف این مقوله، به ارائه تقسیم بندی جدیدی از ایجاز پرداخته است. این تحقیق با بهره گیری از روش توصیفی - تحلیلی و بر اساس مطالعات گسترده کتابخانه ای و اسنادی انجام شده و تلاش دارد ضمن ارائه تعاریفی جامع و مانع، معیاری دقیق برای تشخیص انواع مختلف ایجاز در اختیار قرار دهد. بر اساس نتایج این پژوهش، ایجاز را می توان از دو منظر اصلی بررسی کرد: نخست از جنبه هنری یا مخل بودن که به تاثیرگذاری و کارکردهای زیبایی شناختی آن در متن مربوط می شود و دوم از منظر ساختاری، که به شیوه سازمان دهی عبارت موجز اشاره دارد. از منظر ساختاری، ایجاز به دو نوع کلی تقسیم می شود: «ایجاز حذف» و «ایجاز قصر». ایجاز حذف نیز بر اساس نوع قرینه به دو شاخه اصلی تفکیک می شود: ۱) ایجاز حذف به قرینه لفظی، که حذف بخشی از عبارت را بر مبنای حضور شواهد لفظی توضیح می دهد و ۲) ایجاز حذف به قرینه معنوی، که حذف با اتکا به درک ضمنی و معنایی صورت می گیرد. همچنین، ایجاز قصر نیز به دو نوع تقسیم شده است: ۱) ایجاز قصر بیانی، که در آن ایجاز به کمک آرایه های بیانی انجام می شود و ۲) ایجاز قصر غیربیانی که تمرکز آن بر ساختارهای مستقیم، ساده و غیر بیانی است. این تقسیم بندی جدید ضمن پاسخ به خلاهای موجود در مطالعات پیشین، امکان تحلیل دقیق تر و دسته بندی جامع تر عبارات موجز را فراهم می سازد و ابزاری کاربردی برای پژوهشگران حوزه بلاغت ارائه می دهد.

کلیدواژه ها:

ایجاز ، ایجاز حذف به قرینه لفظی ، ایجاز حذف به قرینه معنوی ، ایجاز قصر بیانی ، ایجاز قصر غیر بیانی