بررسی مسئولیت مدنی ناشی از به کارگیری فناوری های هوشمند در صنایع نوین

گسترش روزافزون فناوری های هوشمند در حوزه صنعت، نظیر هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، رباتیک پیشرفته و سیستم های تصمیم یار، ضمن ارتقاء بازدهی و کیفیت فرآیندهای تولید، پرسش های جدیدی را در زمینه مسئولیت مدنی ناشی از عملکرد این فناوری ها ایجاد کرده است. در ساختار سنتی مسئولیت مدنی، معیارهایی چون تقصیر، رابطه سببیت و وجود ضرر اساس تعیین مسئولیت اشخاص حقیقی یا حقوقی به شمار می رفتند؛ اما ورود سامانه های نیمه خودکار و خودکار به محیط های صنعتی، سبب بروز وضعیت هایی شده که در آن ها، شناسایی مباشر زیان یا اثبات تقصیر، با دشواری های قابل توجهی مواجه است. در چنین شرایطی، ضرورت بازاندیشی در مبانی و معیارهای مسئولیت مدنی، خصوصا در حوزه صنایع هوشمند، به شدت احساس می شود. پژوهش حاضر با تمرکز بر مفهوم و سازوکارهای تحقق مسئولیت مدنی در قبال خسارات ناشی از عملکرد فناوری های هوشمند صنعتی، تلاش می کند وضعیت حقوقی زیان دیده، نقش سازندگان و بهره برداران سیستم های فناورانه، و مسئولیت تولیدکنندگان نرم افزار و سخت افزار را تحلیل کند. همچنین، چالش هایی چون نبود مباشر انسانی، نقص در الگوریتم ها، خودآموزی سامانه ها، و پیش بینی ناپذیری برخی رفتارهای ماشین آموز در تعیین رابطه سببیت مورد واکاوی قرار می گیرد. مطالعه نشان می دهد که قواعد سنتی مسئولیت مبتنی بر تقصیر، در بسیاری موارد پاسخ گوی نیازهای نوین صنعتی نیست و جای خود را به نظریه های نوینی مانند «مسئولیت محض» یا «مسئولیت مبتنی بر ریسک فناوری» داده است. در حقوق ایران، با توجه به فقدان مقررات خاص در این زمینه، تحلیل مسئولیت مدنی ناشی از فناوری های هوشمند صنعتی، مستلزم بازخوانی قواعد عام مسئولیت مدنی، از جمله مواد قانون مدنی و قانون مسئولیت مدنی، در پرتو تحولات فناورانه است. نتایج پژوهش نشان می دهد که اتخاذ رویکردی پیش نگرانه، همراه با تدوین مقررات خاص در زمینه خسارات ناشی از کارکرد سیستم های هوشمند در صنعت، می تواند زمینه ساز توازن میان توسعه فناوری و تضمین حقوق زیان دیدگان باشد.

کلیدواژه ها:

مسئولیت مدنی ، فناوری های هوشمند ، صنایع نوین ، هوش مصنوعی ، حقوق ایران