عامل های موثر در گسترش خدمات ترویج و افزایش ضریب نفوذ دانش کشاورزی در استان کرمانشاه

طرح نظام نوین ترویج کشاورزی و پهنه بندی عرصه های تولید در مرکزهای جهاد کشاورزی به منظور افزایش ضریب نفوذ دانش و پوشش خدمات ترویج کشاورزی از سال ۱۳۹۵ در سطح پهنه های تولیدی انجام شد. اما با وجود مزایای این طرح، هم چنان ایرادهایی از سویگان گوناگون از جمله عدم دسترسی به آمار دقیق در خصوص پهنه ها، غیر بومی بودن و تک تخصصی بودن برخی کارشناسان، کمبود بودجه و امکانات، تامین نشدن زیرساخت های مورد نیاز مرکزهای جهاد کشاورزی، بوروکراسی اداری در اجرای طرح ها و برنامه ها و نیز نگرانی در خصوص نحوه ی استمرار این طرح در سال های آینده، به آن وارد است. از این روست که لازم است خدمات ترویج کشاورزی با ژرف نگری به شکل همه جانبه بررسی و تحلیل شوند تا مشخص شود که نظام نوین ترویج تا چه حد در افزایش ضریب نفوذ دانش و تحقق پوشش خدمات ترویجی موفق بوده است. این پژوهش با هدف بررسی وضعیت پوشش خدمات ترویج کشاورزی در استان کرمانشاه و عوامل موثر بر ضریب نفوذ دانش در سال ۱۴۰۳ با دیدمان آمیخته اکتشافی (کیفی-کمی) انجام شد. پژوهش از جنبه ماهیتی (هدف)، کاربردی و از لحاظ گردآوری داده ها، میدانی بود که به روش علی-ارتباطی انجام شد. در ابتدا شاخص های مربوط به پوشش خدمات ترویج کشاورزی و عوامل موثر بر آن به صورت کیفی و با استفاده از فن دلفی شناسایی شدند. تجزیه و تحلیل پرسش های باز- پاسخ با تحلیل محتوای متعارف که بررسی متن مصاحبه ها توسط محقق می باشد، انجام شد. جامعه پژوهش در بخش کیفی و آماری که به منظور شناسایی شاخص ها انجام شد، اعضای هیات علمی ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه رازی (چهار تن)، کارشناسان مدیریت هماهنگی ترویج استان کرمانشاه (شش تن)، مسئولان ترویج شهرستان های استان (پنج تن) و مروجان مسئول پهنه ی استان کرمانشاه به شمار هفت تن (درمجموع ۲۲ تن) بودند که به صورت هدفمند و از نوع گلوله برفی یا زنجیره ای انتخاب شدند. حاصل این مرحله شناسایی ۲۵ شاخص مربوط به پوشش خدمات ترویج کشاورزی و ۴۰ شاخص در ارتباط با عامل های موثر در گسترش خدمات ترویج و افزایش ضریب نفوذ دانش کشاورزی بود. شاخص های شناسایی شده در قالب پرسشنامه طراحی شدند. جامعه آماری پژوهش در بخش کمی، کارشناسان مروج مسئول پهنه ی استان کرمانشاه به شمار ۷۱۱ تن بودند که با استفاده از جدول کرجسی و مورگان ۲۵۲ تن به روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای با انتساب متناسب بر مبنای سطح بندی مرکزهای انتخاب شدند. پس از نرمال سازی و وزن دهی به شاخص ها، وضعیت پوشش خدمات ترویج کشاورزی بر اساس طبقات پنج گانه پرسکات-آلن مشخص شد. برای پردازش داده ها از آمار توصیفی مانند میانگین و انحراف معیار استفاده شد. عوامل موثر بر میزان پوشش خدمات ترویج کشاورزی نیز با استفاده از رگرسیون چندگانه تعیین گردید. یافته ها نشان دادند که سطح پوشش خدمات ترویج کشاورزی در استان کرمانشاه در سطح نامناسب بوده است. مقایسه ی بین سطح های چهارگانه مرکزهای جهاد کشاورزی از لحاظ پوشش خدمات نشان داد که در مرکزهای سطح یک جهاد کشاورزی دهستان پوشش خدمات ترویج کشاورزی نسبت به سایر سطح ها مناسب تر و در مرکزهای جهاد کشاورزی دهستان سطح سه نسبت به سایر سطح ها در شرایط نامناسب تری قرار دارد. بر مبنای یافته های رگرسیون چندگانه هفت عامل شامل شمار بهره برداران تحت پوشش، وضعیت ریخت شناسی منطقه، وجود تعاونی های کشاورزی و روستایی و شرکت های خدمات مشاورهای فنی و مهندسی کشاورزی، گوناگونی نظام بهره برداری، پراکندگی روستاها و وجود راه آسفالته تا مرکز بر بهبود پوشش خدمات ترویج کشاورزی تاثیر داشتند.

کلیدواژه ها:

پوشش ترویج ، نفوذ دانش ، توسعه کشاورزی پایدار ، خدمات ترویج ، نظام نوین ترویج