نقد رویکردهای موجود به هدایت تحصیلی در ایران از منظر روان شناسی شغلی

هدایت تحصیلی به عنوان یکی از ارکان مهم فرآیند آموزش و پرورش، نقشی تعیین کننده در شکل گیری آینده شغلی و هویتی دانش آموزان ایفا می کند. در نظام آموزشی ایران، هدایت تحصیلی اغلب در پایه نهم و بر اساس معیارهایی همچون نمرات درسی، نظرات مشاوران و ظرفیت های رشته ها صورت می گیرد. با این حال، این رویکرد بیشتر بر عوامل بیرونی و کمی تمرکز دارد و کمتر به ابعاد روان شناختی، رغبت ها، شخصیت و ارزش های فردی دانش آموز توجه می شود. از منظر روان شناسی شغلی، هدایت موثر نیازمند درک عمیق از تطابق بین ویژگی های روانی فرد و الزامات شغلی آینده است. نظریه هایی مانند تطابق شغلی (هالند) یا توسعه حرفه ای (سوپر) بر نقش علایق، خودپنداره، و انتخاب های معنادار تاکید دارند که در رویکرد فعلی کم تر مد نظر قرار گرفته اند. این مسئله می تواند منجر به نارضایتی تحصیلی، افت انگیزشی و در نهایت فرسودگی شغلی در آینده شود. همچنین مداخله دیرهنگام در انتخاب مسیر تحصیلی، فرصت های خودشناسی و تجربه آزمایی را از دانش آموزان سلب می کند. در این میان، فشارهای خانوادگی و ساختار کنکورمحور نیز استقلال تصمیم گیری نوجوان را تضعیف می کند.بررسی انتقادی هدایت تحصیلی در ایران نشان می دهد که نیازمند بازنگری جدی در سیاست گذاری و اجرای آن بر پایه مبانی علمی روان شناسی شغلی هستیم. در شرایط کنونی، مشاوران اغلب فاقد ابزارهای تخصصی برای سنجش رغبت ها و شخصیت شغلی دانش آموزان هستند و هدایت بیشتر به صورت اداری انجام می شود تا فرآیندی رشدمدار و فردمحور. همچنین، آموزش و پرورش هنوز نتوانسته پیوند موثری میان مدارس، بازار کار و مشاغل آینده برقرار کند، در حالی که در روان شناسی شغلی، درک واقع بینانه از دنیای کار و آموزش مهارت های تصمیم گیری شغلی ضروری تلقی می شود. نبود برنامه های مشاوره ای مستمر، ضعف در آموزش سواد شغلی و بی توجهی به تغییرات سریع بازار کار، از دیگر کاستی های جدی این سیستم است. بنابراین، پیشنهاد می شود هدایت تحصیلی از یک فرآیند ایستا و تک مرحله ای به فرآیندی پویا، مستمر و متناسب با رشد روانی-اجتماعی نوجوانان تبدیل شود. بهره گیری از آزمون های روان سنجی استاندارد، آموزش مهارت های خودشناسی و تصمیم گیری، و مشاوره های فردی تخصصی می تواند به تقویت اثربخشی هدایت تحصیلی در کشور کمک کند.

کلیدواژه ها:

رویکرد هدایت تحصیلی ، روان شناسی شغلی ، ایران