درس علوم دوم ابتدایی " مواد اطراف ما" چیست؟

درس پژوهی به عنوان یکی از اثربخش ترین روش های توسعه حرفه ای معلمان، ابزاری برای ارتقاء کیفیت آموزش در سطح کلاس درس محسوب می شود. برخلاف دیدگاه سنتی به تدریس، درس پژوهی بر محور یادگیری دانش آموزان از طریق بازاندیشی در عملکرد معلم، بررسی چالش ها، استفاده از همفکری جمعی و به کارگیری تدریس چندمرحله ای استوار است. در این درس پژوهی که با مشارکت جمعی از معلمان آموزشگاه شریفی دری، منطقه سریش آباد استان کردستان انجام شد، تمرکز اصلی بر روی درس «مواد اطراف ما» از کتاب علوم پایه دوم ابتدایی بود؛ درسی مهم و بنیادین که به معرفی سه حالت ماده (جامد، مایع، گاز) و ویژگی های آن ها می پردازد.ایده اصلی این درس پژوهی از مشاهده روزمره در کلاس های علوم ابتدایی شکل گرفت؛ جایی که بسیاری از دانش آموزان تنها مواد جامد را به عنوان «چیز» تلقی می کنند و در درک دقیق مفهوم «ماده» دچار خطا می شوند. مفاهیمی نظیر هوا، بخار، گازهای موجود در نوشیدنی یا عطر، برایشان ناملموس و گاه نامفهوم است. در مقابل، تجربه و لمس اشیای جامد و مایع برای آنان ملموس و قابل فهم تر است. لذا چالش اصلی، درک مفهومی، طبقه بندی ذهنی و کاربردی سازی آموخته ها در دنیای واقعی بود. هدف درس پژوهی این بود که با روش های نوین و مشارکتی، مفاهیم علمی را به تجربه زیسته کودکان پیوند دهد. در مرحله نخست، تدریس توسط یکی از اعضای گروه با استفاده از اشیای روزمره آغاز شد. کیسه ای حاوی وسایل ساده مانند سنگ، بطری آب، بادکنک پر باد و قالب یخ به کلاس آورده شد. دانش آموزان با مشاهده و لمس این مواد، در قالب فعالیت گروهی به طبقه بندی آن ها پرداختند. در حین تدریس مشخص شد که برخی از دانش آموزان در تشخیص «گاز» به عنوان ماده دچار ابهام هستند و حتی تصور می کردند که گاز به دلیل «ندیدن»، وجود خارجی ندارد. این موضوع نشان داد که صرف ارائه واژگان علمی برای کودکان کافی نیست، بلکه باید درک حسی و تجربی آنان نیز تقویت شود. پس از مشاهده تدریس اول، بازاندیشی در گروه انجام شد. با بررسی فیلم کلاس و تحلیل پرسش ها و پاسخ های فراگیران، مشخص شد که برخی فعالیت ها زمان بر بوده و برخی مفاهیم نیاز به شفاف سازی بیشتر دارند. در جلسه بازنگری، گروه تصمیم گرفت که از تصویرسازی دیجیتال، انیمیشن کوتاه و جدول های آماده طبقه بندی استفاده شود. هم چنین برای فعالیت گروهی، تقسیم وظایف مشخص تری برای اعضا در نظر گرفته شد. تغییر دیگر، استفاده از «بازی حدس بزن» برای شناخت نوع ماده بود تا جنبه ی خلاقانه و جذاب درس تقویت شود.در اجرای دوم، تغییرات اعمال شده باعث افزایش مشارکت فراگیران، دقت در طبقه بندی مواد و کاهش ابهامات مربوط به مواد گازی شد. مشاهده معلمان ناظر نیز حاکی از رشد کیفی کلاس و افزایش درک مفهومی دانش آموزان بود. در پایان، با استفاده از پرسش های باز، معلم از فراگیران خواست با چشم انداز جدید خود، خانه یا کوچه خود را مرور کنند و مواردی از سه حالت ماده را مثال بزنند. پاسخ ها نشان داد که دانش آموزان نه تنها درک مفهومی عمیق تری یافته اند، بلکه توانسته اند دانش علمی را با زندگی روزمره پیوند دهند. نتایج این درس پژوهی نشان داد که روش مشارکتی، استفاده از ابزارهای دیداری و فعالیت های گروهی هدفمند، یادگیری علوم در پایه ابتدایی را معنادارتر، ماندگارتر و جذاب تر می کند. مهم ترین بازخورد این پژوهش، نه فقط در نمره یا پاسخ صحیح، بلکه در شور و شوق و پرسش های پیگیرانه دانش آموزان پس از کلاس نمایان شد.از دیگر نکات کلیدی درس پژوهی می توان به اهمیت هم فکری گروهی معلمان، یادگیری حرفه ای در حین عمل، توجه به تفاوت های یادگیری دانش آموزان و امکان بازطراحی مستمر فرآیند تدریس اشاره کرد. این تجربه یک نمونه موفق از همکاری علمی در سطح مدرسه بود که در آن معلمان به جای انتقال صرف مطالب، به طراحان یادگیری تبدیل شدند.در پایان، گروه درس پژوهی دبستان شهید شریفی دری، با این باور که آموزش اثربخش حاصل تمرین، نقد و اصلاح مکرر است، توصیه می کند که درس پژوهی به عنوان یک روش بومی سازی شده از ژاپن، بیش از پیش در مدارس ابتدایی اجرا شود. چراکه فقط از مسیر تعامل، تجربه، و بازاندیشی است که می توان به تدریسی زنده، پوینده و اثرگذار دست یافت.

کلیدواژه ها:

علوم پنجم ، مواد اطراف ،