تحلیل نماد و نگاره های خانقاه های خراسان بزرگ (نمونه موردی: خانقاه های بخارا)

هنر اسلامی به ویژه معماری آن، همواره بازتاب اندیشه های عرفانی و معنوی بوده است. این هنر دینی، تفسیر عرفانی انسان، جهان و زندگی اوست و دین نیز سرچشمه این عرفان و معنویت است. نقوش کاشی و کتیبه ها در بناهای اسلامی نه تنها به زیبایی ظاهری آن ها می افزایند، بلکه به عنوان نمادی از عوالم غیبی و تجلیات معنوی نیز عمل می کنند. نقوش هندسی پیچیده که در کاشی کاری ها به کار می روند، رمزی از وحدت وجود و نظام هماهنگ الهی در جهان هستند. این نقوش با تکرار و تنوع خود، اشاره ای به بی کرانگی حضرت حق و ظهور او در مراتب گوناگون هستی دارند. در این پژوهش، تمرکز بر خانقاه هایی در شهر بخارا بوده که جداره خارجی آن ها با تزئینات آراسته شده است. این خانقاه ها یادگاری از دوران حکومت شیبانیان و اشترخانیان هستند که در آن زمان ساخته شده اند. تزئینات نمای خارجی این بناها که عمدتا شامل نقوش گیاهی، نقوش هندسی و کتیبه هاست، بیشتر در بخش شرقی ایوان و گاهی نیز در آسمانه رواق ها مشاهده می شود. در پژوهش حاضر، ضمن شناسایی نقوش به کاررفته در تزئینات خانقاه ها، جایگاه این نقوش در بنا و معانی عرفانی نهفته در آن ها نیز بررسی می شود. روش تحقیق در این پژوهش مبنی بر بررسی نمونه موردی و اطلاعات بر اساس مطالعه کتابخانه ای و اسنادی به دست آمده است. با مطالعه تزئینات می توان دریافت که نمادهایی مانند نور، جاودانگی، توجه به مفهوم وحدت در کثرت به وسیله نگاره هایی مانند گل های نیلوفرآبی، گل شاه عباسی، شمسه هایی بر مبنای اعداد زوج و برخی آیات کتیبه ها بیان شده است.

کلیدواژه ها:

نمادپردازی ، خانقاه ، خراسان بزرگ ، بخارا ، تصوف