بررسی عوامل تاثیرگذار بر گسترش گردوغبار در حوضه دریاچه نمک

حوضه دریاچه نمک یکی از وسیعترین و مهمترین حوضه های مرکزی ایران است که در دهه های اخیر عوامل متعدد اقلیمی و انسانی تغییرات قابل توجهی در وضعیت زیست محیطی آن به وجود آورده است. این تغییرات غیرمعمول سبب شده دریاچه های بزرگ حوضه از جمله دریاچه نمک که بسترشان خشکیده یا در حال خشکیدن است به کانون تولید گردوغبار تبدیل شوند. در تحقیق حاضر سعی برآنست تا با شناسایی روند تغییرات فیزیکی دریاچه نمک در یک دوره ی زمانی ۲۰ ساله با بهره گیری از تکنیک دورسنجی و سامانه اطلاعات جغرافیایی عوامل مهم تاثیرگذار بر خشکیدگی دریاچه، فرایند تغییرات به وقوع پیوسته در سطح دریاچه و کاربری های اطراف آن و همچنین تاثیر این تغییرات بر تولید گردوغبار مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور ابتدا به بررسی روند تغییرات دریاچه نمک با کمک تصاویر سنجنده مودیس صورت گرفت و سپس عوامل تاثیر گذار بر تغییرات سطح دریاچه نمک از جمله جریانات سطحی ورودی، بارندگی، دما و باد به عنوان شاخص ترین پارامتر هیدرواقلیمی پرداخته شد. با توجه به بررسی تغییرات سطح دریاچه نمک، بررسی ها بیشتر به دو دهه مطالعاتی آخر (۱۳۹۹-۱۳۸۹) که میانگین سطح دریاچه به طور کامل پایینتر از میانگین بلند مدت بود متمرکز شد. نتایج این بخش نشان دهنده همبستگی معنی دار سطح دریاچه در این بازه با جریانات ورودی بخصوص از سمت قمرود به دریاچه دارد که با توجه به کاهش جریانات ورودی به دریاچه و افزایش دما در اطراف دریاچه نمک شاهد کاهش شدید در سطح دریاچه در سالهای اخیر بوده ایم. جهت تعیین نقش خشکیدگی بستر دریاچه در تولید گردوغبار و مناطق تاثیرپذیر از گردوغبار پایش زمانی و مکانی گرد و غبار و آشکارسازی طوفان های گرد و غبار و شناسایی رخدادهای آن با استفاده از پارامتر عمق نوری ذرات (AOD) انجام شد. بررسی تصاویر ماهواره ای نشان داد که در حوضه دریاچه نمک بستر دریاچه های خشک شده حوض سلطان و دریاچه نمک قم و مسیر روخانه قم رود در دشت کویری مسیله (مابین دریاچه حوض سلطان و دریاچه نمک) بحرانی ترین مناطق در حوضه از نظر منشا و ظهور گردوغبار می باشند بطوری که بیشترین غلظت های گردوغبار در این نواحی در حوضه بروز کرده است. بررسی تطابق مکانی گردوغبار و پوشش زمین نشان دهنده همبستگی مکانی مناطق بدون پوشش با منطق با غلظت بالای گردوغبار داشت. روند پوشش زمین در حوضه نشان داد مساحت اراضی بدون پوشش و بایر به مرور زمان روندی افزایشی داشته است. همچنین، کاهش سطح زمینهای کشاورزی طی دهه اخیر رخ داده است. به طور کلی تغییرات اقلیمی و انسانی از جمله تغییر پوشش در جهتی بوده که موجب تشدید و شکل گیری کانون های جدید گردوغبار شده است. این تغییرات به نوبه خود، بر روی اکوسیستم دریاچه نیز تاثیر گذاشته که مدیریت همه جانبه این سیستم اکولوژیکی را جهت کنترل شرایط پیش آمده می طلبد.

کلیدواژه ها:

دریاچه نمک ، پوشش زمین ، عمق نوری ذرات ، سنجش از دور