روند اجباری شدن «ب » در افعال مرکب و پیشوندی: تحولی جاری در نظام وجه فارسی امروز

: این مقاله با هدف بررسی الگوی کاربرد «ب » با افعال مرکب و پیشوندی در وجه التزامی زمان حال و وجه امری تدوین شده است. پیکره پژوهش و آمارهای حاصل، از قضاوت ۱۲ سخن گوی زبان فارسی درخصوص کاربرد یا عدم کاربرد «ب » با افعال مرکب و پیشوندی فراهم شده و هر سخن گو در پرسش نامه ها ترجیح کاربردی خود را ثبت کرده است (جمعا ۳۱۵۴۸ نمونه برای ۳۵۸۸ نوع فعل مرکب و پیشوندی). یافته های پژوهش نشان می دهد که درجه اجباری شدگی «ب » در افعال پیشوندی، عموما کمتر از افعال مرکب است و در میان افعال مرکب نیز بیشترین سهم از ظهور اختیاری «ب » متعلق به همکردهای «کردن» و «شدن» است. در میان مقوله های جزء غیرفعلی نیز بیشترین آمار اجباری شدگی به قید و گروه حرف اضافه، و کمترین آمار به صفت تعلق دارد. از دید نگارندگان، تنوعاتی که در کاربرد «ب » با بعضی همکردها و مقوله های جزء غیرفعلی مشاهده می شود، در کنار سطح بسیار بالاتری از اجباری شدگی آن در بعضی افعال مرکب و پیشوندی، و اجباری شدگی تقریبا کاملش برای افعال ساده، نشان دهنده وجود یک تحول جاری در نظام وجه زبان فارسی است. آینده تحولات زبانی به سادگی قابل پیش بینی نیست، ولی محتمل است که کاربردهای اختیاری «ب » هم به تدریج اجباری شوند و حتی بعضی نمونه های غیرمجاز به تدریج به قلمرو کاربرد اختیاری و نهایتا اجباری بپیوندند.

کلیدواژه ها:

التزامی ، امری ، اجباری شدگی ، فارسی ، نشانه وجه