شش دهه دستورنویسی آموزشی برای مدارس ایران (از سال ۱۲۹۸ تا ۱۳۵۷ش)

میرزا حبیب اصفهانی با انتشار دستور سخن، اولین کتاب مستقل آموزش دستور زبان فارسی را در ۱۲۸۹ق تالیف کرد. پس از او نویسندگان دیگری به تاثیر از قواعد عربی یا دستور زبان های فرنگی، نگارش کتاب های آموزش دستور زبان فارسی را ادامه دادند. از این رهگذر، کتاب های دستور زبان آموزشی نگارش یافتند. در این پژوهش بیست کتاب درسی دستور زبان فارسی (از سال ۱۲۹۸ تا ۱۳۵۷ش)، که در مدارس ایران تدریس می شدند، مطالعه شد. ابتدا بازه زمانی ۱۲۹۸ تا ۱۳۵۷ش به سه دوره تقسیم و ویژگی های هر دوره بیان و سپس موارد اختلافی مباحث دستوری هر کتاب و چند مثال از آنها با کتاب دستور مفصل امروز[۱] بررسی و مقایسه شد. همچنین تاثیرپذیری هر کتاب از دستور زبان های دیگر، مانند عربی و فرنگی، مورد توجه قرار گرفت. براساس پژوهش حاضر به این نتیجه رسیدیم که اغلب کتاب های دستوری مورد بررسی به تاثیر از دستور عربی، اقسام کلمه را به سه بخش اسم، فعل و حرف تقسیم کرده و نکات هر مبحث را شرح و تفصیل داده اند. گرچه هر نویسنده، در عین تاثیرپذیری از نویسندگان پیشین یا معاصر، نظرات خود را هم آورده، اما کمتر کتابی دارای روش متمایز و خاص بوده و بیشتر کتاب ها رویکردی مشابه یکدیگر داشتند. البته، برخی کتاب ها در دوره خود تاثیر بیشتری گذاشتند و رویکرد خود را با دیدگاه غالب هم عصران خود متناسب و همراه کردند. دستور زبان هایی که عبدالعظیم قریب، پنج استاد، پرویز ناتل خانلری، انوری و احمدی گیوی و صادقی و ارژنگ نوشتند، ازجمله کتاب های پیشتاز این بازه زمانی بود. .[۱] خسرو فرشیدورد، دستور مفصل امروز، سخن، تهران ۱۳۸۲.

کلیدواژه ها:

دستور زبان فارسی ، دستور های آموزشی ، دستور سنتی ، نقد دستور ، پیشگامان دستورنویسی