نابرابری نشاط و ارتباط آن با میزان توسعه یافتگی در مناطق شهر تهران (مقایسه موردی مناطق ۳، ۱۳ و ۱۷ شهر تهران)

هدف:  شاخص نابرابری تعدیل شده نشاط (IAH) شاخص جدید و مناسبی برای نشان دادن وضعیت نشاط در کشورها یا مناطق مختلف است که از ترکیب آماره ­های میانگین و انحراف استاندارد به دست می ­آید و علاوه بر میزان نشاط، نابرابری آن را نیز نشان می ­دهد. مقاله حاضر درصدد است با ترکیب رویکرد مساوات گرایان و مطلوبیت گرایان تصویری از "نشاط" و "نابرابری تعدیل شده نشاط"در شهر تهران براساس میزان توسعه ­یافتگی مناطق ارائه و تفاوت آن­ها را براساس سطوح توسعه ­یافتگی این مناطق تبیین کند. بدین منظور مناطق شهر تهران به سه خوشه با سطح توسعه­ یافتگی بالا، متوسط و پایین تقسیم و از هر خوشه یک منطقه برای مطالعه انتخاب شده است. آنچه در این مقاله از آن به­ عنوان نشاط یاد می شود ارزیابی سراسری افراد از زندگی خویش است. همین ارزیابی فردی وقتی به شکل جمعی تحلیل شود می ­تواند ایده بسیار خوبی برای تحلیل وضعیت توسعه و دستیابی به توسعه پایدار در یک محدوده را به دست دهد.روش: مقاله حاضر متکی بر داده­ های تحقیقی است که دو شاخص اصلی آن میزان و نابرابری نشاط در میان مناطق انتخاب شده با روش کمی از نوع پیمایش به صورت پهنانگر و مقطعی به انجام رسیده است. جامعه آماری پژوهش را جمعیت ۱۸ سال و بالاتر در شهر تهران تشکیل می ­دهد که حجم نمونه با استفاده از فرمول نمونه ­گیری کوکران ۶۰۰  نفر برآورد شده است. جمعیت نمونه براساس نسبت جمیعت بین مناطق مختلف بدین صورت تقسیم شد که منطقه ۳ برابر با ۲۳۰ نفر، منطقه ۱۳ برابر با ۱۷۷ و منطقه ۱۷ نیز ۱۹۳ نفر تعیین شد. برای جمع آوری داده­ ها از ابزار پرسشنامه در حجم نمونه ۶۰۰ نفری از سه منطقه شهر تهران با سطوح توسعه­ یافتگی متفاوت و روش نمونه گیری خوشه ای و تصادفی سیستماتیک استفاده شده است. دو نوع مقیاس پرکاربرد برای اندازه ­گیری نشاط به روش گذشته ­نگر در پژوهش حاضر مورد استفاده قرار گرفته است. اول پرسشنامه آکسفورد است و فرم نهایی آن با ۲۹ پرسش ۴ گزینه ای آماده شده که در هر پرسش فرد درباره خود از احساس ناشادی تا احساس شادی بسیار زیاد، قضاوت می کند. برای تحلیل داده ها از نرم ­افزار  spssو برای محاسبه شاخص IAH از فایل اکسل محاسبات این شاخص استفاده شده است. یافته ها: یافته­ ها نشان می ­دهد، همان­طور که در سطح کلان و در بین کشورها میزان نشاط و نابرابری نشاط بر حسب میزان توسعه ­یافتگی متفاوت است، در سطح مناطق شهری نیز این امر صادق است؛ بدین معنا که در مناطقی که توسعه ­یافتگی بالاتری دارند، وضعیت نشاط بهتری دارند. وضعیت بهتر هم بر حسب میزان و پراکندگی نشاط سنجش می شود؛ یعنی جایی که میزان نشاط بالاتر و نابرابری پایین ­تری دارد، وضعیت آن بهتر از مناطق دیگر است. برای نشان دادن سطح و میزان نابرابری نشاط از شاخص نابرابری تعدیل شده نشاط استفاده شد. مناطقی که نمره IAH آن ها بالاتر است وضعیت نشاط آن ها بهتر است و این براساس سطح توسعه ­یافتگی متفاوت خواهد بود. در میان مناطق مورد مطالعه منطقه ۳ با میانگین ۶.۸۵ بالاتر از دیگر مناطق است و منطقه ۱۳ و ۱۷ نیز  به ترتیب دارای میانگین ۶.۳۳ و ۵.۵۹ هستند. نکته قابل توجه این است که در هر سه  منطقه میانگین نشاط بالاتر از حد متوسط (یعنی ۵) است. از طرف دیگر بررسی انحراف استاندارد نشان می دهد که میزان نابرابری نشاط (یا ارزیابی کلی افراد از وضعیت زندگی خویش) در منطقه ۱۷ بالاتر از دیگر مناطق است و منطقه ۳ نیز از منطقه ۱۳ و ۱۷ نابرابری کمتری دارد. بدین ترتیب، منطقه ۳ با بالاترین میانگین و کمترین میزان نابرابری نشاط نسبت به دیگر مناطق از وضعیت نشاط بهتری برخوردار است. نمره نابرابری نشاط، که در یک طیف ۰ تا ۱۰۰ نمره ­ای محاسبه شده، در منطقه ۳ برابر با ۵۷.۵۲، منطقه ۱۳ برابر با ۵۲.۵۵ و منطقه ۱۷ برابر با ۴۲.۴۵ و در شهر تهران، به­ طور کلی، معادل ۵۰.۳۲ است. مقایسه همین اعداد با یکدیگر کاملا ارتباط بین نابرابری نشاط و سطح توسعه یافتگی مناطق را تایید می کند. همان گونه که در پژوهش های متعدد انجام شده بین کشورها، کشورهایی که از رتبه بالاتری از لحاظ سطح توسعه یافتگی برخوردار هستند از نظر نابرابری نشاط دارای شرایط بهتری هستند.نتیجه: نتایج پژوهش نشان داد که در سطح مناطق شهری "نشاط" و "نابرابری تعدیل شده نشاط" با سطح توسعه­یافتگی رابطه دارد؛ بدین معنا که در مناطق با توسعه­یافتگی بالاتر میانگین نشاط بالاتر و نابرابری نشاط کمتر است. در مناطقی که توسعه یافتگی بالاتری دارند به دلیل بهبود در شرایط زندگی اعم از برطرف شدن نیازها و خواسته ها افراد قضاوت بهتری نسبت به شرایط زندگی خود دارند. از آنجا که نشاط در اینجا به عنوان ارزیابی کلی فرد از شرایط زندگی سنجش شده، یافته ­ها نشان می ­دهد که بهبود شرایط زندگی اثر مستقیمی بر نشاط دارد.

کلیدواژه ها:

نشاط ، نابرابری نشاط ، نابرابری تعدیل شده نشاط ، توسعه یافتگی ، مناطق شهری تهران