بررسی رابطه برنامه درسی پنهان و هویت اجتماعی دانش آموزان

نظام آموزشی فراتر از انتقال دانش و مهارت های صریح مندرج در برنامه درسی رسمی، از طریق مجموعه ای از تجربیات، تعاملات، هنجارها و ارزش های نانوشته که تحت عنوان "برنامه درسی پنهان" شناخته می شوند، تاثیر عمیقی بر یادگیری و رشد دانش آموزان می گذارد. این تاثیرات پنهان، اغلب ناخواسته و ناخودآگاه، به ویژه در شکل گیری "هویت اجتماعی" دانش آموزان نقش بسزایی ایفا می کنند. هویت اجتماعی دانش آموز، درک او از جایگاه خود در گروه های مختلف اجتماعی (مانند همسالان، مدرسه، جامعه) و ارزش ها و باورهایی است که از این گروه ها کسب می کند. هدف از این مقاله مروری، بررسی رابطه پیچیده و چندوجهی میان برنامه درسی پنهان در مدارس و نحوه شکل گیری و تحول هویت اجتماعی دانش آموزان است. این پژوهش بر مبنای تحلیل ادبیات نظری و یافته های پژوهشی موجود، سازوکارهایی را که از طریق آن ها مولفه های مختلف برنامه درسی پنهان (شامل قوانین و مقررات نانوشته، ساختارها و سلسله مراتب مدرسه، تعاملات میان فردی، و ارزش ها و هنجارهای ضمنی) بر ابعاد هویت اجتماعی دانش آموزان تاثیر می گذارند، تبیین می کند. نتایج بررسی نشان می دهد که برنامه درسی پنهان می تواند از طرق مختلفی مانند القای حس تعلق یا بیگانگی، تقویت یا تضعیف عزت نفس مرتبط با نقش های اجتماعی، شکل دهی به درک دانش آموز از عدالت و قدرت، و تاثیرگذاری بر پذیرش یا رد ارزش ها و هنجارهای اجتماعی، هویت اجتماعی او را تحت تاثیر قرار دهد. درک این رابطه برای دست اندرکاران نظام آموزشی، معلمان، و مشاوران مدرسه ضروری است تا با آگاهی از تاثیرات پنهان محیط مدرسه، بتوانند به طور هدفمندتری در جهت پرورش هویت اجتماعی سالم، مثبت و سازگارانه در دانش آموزان گام بردارند. توجه به برنامه درسی پنهان و تلاش برای مثبت سازی عناصر آن، می تواند به ارتقای جو اخلاقی مدرسه، افزایش اشتیاق دانش آموزان به یادگیری و مدرسه، و در نهایت، تربیت شهروندانی مسئولیت پذیر و با هویت اجتماعی قوی کمک کند.

کلیدواژه ها:

برنامه درسی پنهان ، هویت اجتماعی ، دانش آموزان ، مدرسه ، اجتماعی سازی