تحلیلی بر الگوها و معیارهای موثر بر منطقه بندی سرزمینی در ایران

دولت ها و جوامع مختلف در طول تاریخ، همواره سرزمین های تحت ید خود را در راستای اداره بهتر سرزمین و حفظ تمامیت ارضی کشور، به نواحی و مناطق مختلف تقسیم نموده اند؛ که امروزه با مفهوم برنامه ریزی فضایی و آمایش سرزمین و به طور خاص تر «منطقه بندی سرزمین» مرتبط می باشد. علاوه بر این، منابع و امکانات نیز به طور یکسان در پهنه سرزمینی توزیع نشده اند و این امر ضرورت تقسیم سرزمین را به واحدهای کوچکتر دو چندان می کند. منطقه بندی سرزمینی موضوعی است که با تقسیم سرزمین به نواحی و مناطق مختلف، به دنبال مدیریت منسجم و تقسیم کار سرزمینی و بهره گیری از پتانسیل های مناطق مختلف در جهت کاستن از نابرابری ها و عدم تعادل های سرزمینی می باشد. در همین راستا، کشور ایران در طول دهه های گذشته بارها از سوی سازمان های مختلف به مناطق متعددی تقسیم شده است که آخرین بار در سال ۱۳۹۶، کشور ایران به نه منطقه کلان تقسیم گردید. این تحقیق که از نوع توصیفی تحلیلی می باشد، در ابتدا با بررسی گسترده ادبیات تحقیق، تاریخچه ای جامع از سیر برنامه های آمایشی و منطقه بندی در کشور ارائه داده و سپس به نقد و بررسی آن ها می پردازد. در ادامه، با بهره گیری از نظرات متخصصان و با استفاده از روش AHP، مهم ترین معیارهای موثر بر منطقه بندی سرزمینی شناسایی و اولویت بندی شد. بر اساس یافته های این بخش از تحقیق، به ترتیب معیارهای «فرهنگی اجتماعی» «دفاعی نظامی»، و «سیاسی اداری» و زیرمعیارهای «مسائل محیطی»، «سطح توسعه یافتگی مناطق»، «پراکنش جمعیت»، «الگو و نوع حکومت» و «تهدیدات و مسائل امنیتی»، بیشترین اهمیت را در منطقه بندی سرزمینی دارا می باشند. در نهایت، بر مبنای یافته ها و نتایج تحقیق، نگارندگان منطقه بندی پیشنهادی خود را در قالب ده منطقه کلان سرزمینی ارائه دادند.

کلیدواژه ها:

آمایش سرزمین ، برنامه ریزی فضایی ، منطقه بندی سرزمین ، منطقه ، ایران ، تحلیل سلسله مراتبی (AHP)