واکاوی فقهی مشروعیت «اجبار حکومتی» در تربیت دینی

یکی از پرسش های اساسی درباره حکومت اسلامی، محدوده اختیارات آن در تربیت دینی افراد جامعه است؛ بدین معنا که اگر فرض کنیم حکومت، شایستگی تربیت افراد جامعه را دارد، گستره صلاحیت او تا کجاست و آیا می تواند برای تربیت آنان از روش های اجباری استفاده کند؟ در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای، ابتدا ادله عدم مشروعیت اجبار بیان گردیده و به آنها پاسخ داده شده است و سپس ادله عقلی و نقلی گوناگونی برای اثبات مشروعیت اجبار، مطرح گردیده و مورد تایید یا نقد قرار گرفته است. برایند کلی این تحقیق به این نتیجه می رسد که بر اساس چارچوب ها و قواعد مرسوم در استنباط فقهی، ادله عدم مشروعیت کافی نیست؛ ولی در مقابل، ادله و مویدهای متعددی برای مشروعیت وجود دارد. ازاین رو، می توان به جواز و بلکه وجوب اجبار شهروندان در فرایند تربیت دینی توسط حاکم جامعه، حکم کرد. البته این حکم فقط از حیث حکم اولی است و با درنظرگرفتن عناوین ثانوی و شرایط خاصی که ممکن است در جامعه وجود داشته باشد، باید حکم به عدم جواز اجبار نمود.

کلیدواژه ها:

تربیت دینی ، اجبار ، حکومت ، الزام حکومتی ، تعزیر