شکست خواب بذر خارشتر (Alhagi maurorum) با استفاده از پیش تیمارهای مختلف و ارزیابی حدآستانه تحمل شوری در مرحله جوانه زنی

چکیده مبسوط مقدمه: خارشتر (Alhagi maurorum) تحمل بالایی به تنش های شوری و خشکی دارد و کیفیت علوفه آن از کاه غلات بالاتر و در حد یونجه می باشد. بذرهای خارشتر به دلیل پوسته سخت، به راحتی جوانه نمی زنند؛ لذا کشت آن به عنوان یک محصول کشاورزی، نیازمند تحقیقات بیشتری به ویژه در زمینه شکستن خواب و افزایش جوانه زنی است. علی رغم مطالعات فراوان در مورد خارشتر به عنوان یک علف هرز، تحقیقات در مورد بررسی فاکتورهای زراعی خارشتر به عنوان یک گیاه زراعی بسیار اندک است؛ بنابراین، در این مطالعه، برخی جوانب جوانه زنی و تحمل به شوری آن بررسی شده است. مواد و روش ها: در این پژوهش جوانب مختلف جوانه زنی خارشتر در مرکز ملی تحقیقات شوری در سال ۱۳۹۷ بررسی شد. در آزمایش اول پیش تیمارهای مختلف شامل شاهد، خراش دهی فیزیکی با کاغذ سنباده، هیدروپرایمینگ، آب جوش و اسیدسولفوریک بررسی گردیدند. با انتخاب تیمار پرایمینگ اسیدسولفوریک به عنوان تیمار برتر، در آزمایش دوم و سوم، زمان ها (۵، ۱۰، ۱۵، ۲۰ و ۲۵ دقیقه) و غلظت های مختلف اسیدسولفوریک (۹۸ و ۷۵ درصد) مقایسه گردید. در آزمایش چهارم بذرهای برداشت شده در سال های ۱۳۹۷ با ۱۳۹۶ و ۱۳۹۵ مقایسه شدند. تاثیر سطوح مختلف تنش شوری (صفر، ۶، ۱۲، ۱۸، ۲۴، ۳۰ و ۳۶ دسی زیمنس برمتر) بر جوانه زنی و رشد اولیه خارشتر در آزمایش پنجم بررسی شد. در آزمایش ششم تیمارهای رژیم نوری شامل تاریکی ممتد، روشنایی ممتد و دوره های متناوب تاریکی-روشنایی و در آزمایش هفتم فاکتور اثرات بذر خواهری (بذرهای کنارهم و جداگانه) مقایسه شدند. درصد جوانه زنی و طول گیاهچه اندازه گیری و حدآستانه تحمل به شوری و کاهش ۵۰% جوانه زنی برآورد شد. یافته ها: نتایج آزمایش اول نشان داد که بیشترین درصد جوانه زنی در پیش تیمار اسیدسولفوریک (۵۷ درصد) به دست آمد که بیش از ۶ برابر جوانه زنی در تیمار شاهد بود. در آزمایش دوم مشاهده شد که بیشترین درصد جوانه زنی (۸۱ درصد) و رشد گیاهچه (۷/۵ سانتی متر) از پیش تیمار اسیدسولفوریک ۹۸ درصد به مدت ۲۵ دقیقه به دست آمد. نکته مهم اینکه این نتیجه در اسیدسولفوریک ساخت داخل به دست آمد که در مورد اسیدسولفوریک تولید خارج، بیشترین جوانه زنی و رشد گیاهچه در غلظت ۷۵ درصد مشاهده شد. در آزمایش چهارم مشخص شد که حداقل سه سال طول عمر بذر تاثیر معنی داری بر جوانه زنی بذر نداشت. افت شدید جوانه زنی و کاهش رشد در شوری ۳۰ دسی زیمنس برمتر مشاهده شد. با این وجود، حتی در شوری ۳۶ دسی زیمنس برمتر نیز جوانه زنی متوقف نشد. در آزمایش های ششم و هفتم مشخص شد که تفاوت معنی داری بین جوانه زنی بذرهای کاشته شده در تاریکی، روشنایی یا دوره های متناوب تاریکی-روشنایی و بذرهایی کنارهم نسبت به بذرهای با فاصله مشاهده نشد؛ بنابراین، بذر خارشتر فتوبلاستیک نیست و در کناهم قرارگرفتن بذرهای خارشتر تاثیر منفی (اثر خواهری) بر یکدیگر ندارند. نتیجه گیری: به طورکلی بهترین روش برای بهبود جوانه زنی، پیش تیمار بذر با اسیدسولفوریک داخلی با غلظت ۹۸ درصد و اسیدسولفوریک خارجی با غلظت ۷۵ درصد به مدت ۲۵ دقیقه است. با توجه به حصول درصد جوانه زنی بالا در تیمار اسیدسولفوریک (خراش دهی شیمیایی) به نظر می رسد خواب بذر خارشتر احتمالا فیزیکی باشد. همچنین حدآستانه تحمل به شوری این گیاه ۲/۱۴ دسی زیمنس برمتر برآورد شده است، ولی در شوری های بسیار بالاتر نیز قابلیت جوانه زنی حداقلی را دارد. تنش ملایم شوری، نه تنها جوانه زنی این گیاه را کاهش نمی دهد، بلکه برای تحریک رشد لازم است. با توجه به تحمل بالای شوری خارشتر در مرحله جوانه زنی، کشت آن در سیستم های شورورزی برای بررسی بیشتر توصیه می شود. جنبه های نوآوری: ۱- تیمار اسیدسولفوریک با غلظت ۹۸ درصد به مدت ۲۵ دقیقه منجر به شکستن خواب بذر خارشتر و جوانه زنی بالا (۹۶ درصد) می گردد. ۲- در شوری های متوسط (حدود ۶ دسی زیمنس برمتر) نسبت به شرایط بدون تنش، جوانه زنی بدون تغییر و رشد گیاهچه تحریک می شود. ۳- حدآستانه تحمل به شوری خارشتر، ۲/۱۴ دسی زیمنس برمتر برآورد شد.

کلیدواژه ها:

Haloculture ، Halophyte ، Pre-treatment ، Sibling seeds ، Vigour ، بذرهای خواهری ، پیش تیمار ، شورپسند ، شورورزی ، قوه نامیه