چرا دوران فاطمیون در مصر نادیده گرفته می شود؟ برسی نقش این حکومت در تاریخ اسلام

دوران فاطمیان در مصر (۹۰۹–۱۱۷۱ میلادی) به عنوان یکی از مهم ترین دوره های تاریخ اسلام، با وجود دستاوردهای چشمگیر فرهنگی، علمی و سیاسی، کمتر مورد توجه تاریخ نگاران قرار گرفته است. فاطمیان، که ابتدا در شمال آفریقا ظهور کردند و سپس در مصر مستقر شدند، نه تنها حکومتی مقتدر و متمرکز ایجاد کردند، بلکه میراثی ماندگار از خود به جای گذاشتند. از جمله این دستاوردها می توان به تاسیس نهادهای علمی و فرهنگی مانند دانشگاه الازهر، توسعه ی هنر و معماری اسلامی (مانند مسجد الازهر)، و ترویج علوم مختلف از جمله نجوم، پزشکی و فلسفه اشاره کرد. فاطمیان همچنین با ایجاد شبکه های تجاری گسترده و تقویت اقتصاد مصر، این منطقه را به یکی از مراکز مهم تمدنی جهان اسلام تبدیل کردند. بااین وجود، تاریخ نگاری اسلامی عمدتا این دوره را نادیده گرفته یا آن را از منظر انتقادی مورد بررسی قرار داده است. این بی توجهی را می توان به چند عامل اصلی نسبت داد: نخست، تقابل مذهبی فاطمیان با خلافت های رقیب سنی مانند عباسیان و سلجوقیان، که منجر به تنش های سیاسی و ایدئولوژیک شد. دوم، تاثیر ایدئولوژی های سیاسی و مذهبی در تاریخ نگاری اسلامی، که باعث شد مورخان سنی و شیعی پس از سقوط فاطمیان، این دوره را با دیدگاه های جانب دارانه و گاه منفی بررسی کنند. سوم، تمرکز تاریخ نگاران بر خلافت های سنی مانند عباسیان و عثمانیان، که باعث شد تاریخ فاطمیان به حاشیه رانده شود. علاوه بر این، تلاش فاطمیان برای ترویج فرهنگ و دانش شیعه در جهان اسلام، با مخالفت هایی از سوی گروه های مذهبی دیگر مواجه شد. این پژوهش با تحلیل نقش فاطمیان در تاریخ اسلام نشان می دهد که نادیده گرفتن این دوره نه تنها یک خلافت تاثیرگذار را از روایت های تاریخی حذف کرده، بلکه درک جامعی از تحولات علمی، فرهنگی و دینی جهان اسلام را نیز مخدوش ساخته است. بازنگری در تاریخ فاطمیان و دستاوردهای آن می تواند به اصلاح دیدگاه های موجود در تاریخ نگاری اسلامی و درک بهتر نقش این حکومت در شکل دهی به تمدن اسلامی کمک کند. از این رو، توجه به تاریخ فاطمیان به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از تاریخ اسلام، ضرورتی علمی و فرهنگی است که می تواند به بازتعریف دقیق تری از تاریخ جهان اسلام بینجامد.

کلیدواژه ها:

فاطمیان ، مصر ، تاریخ نگاری اسلامی ، خلافت فاطمی ، تاریخ اسلام