مساجد ایرانی آینه تمام نمای ویژگی های کالبدی و زیبایی یک بنا در طول تاریخ

طراحی مسجد در گذشته، براساس عقل، احساس و اشراق و با برقرای تعادل و تعامل میان سه عنصر فضا، بنا و انسان با هدف تاثر گذاری بر جان و روان انسانها و با تاکیه بر اصول اساسی طراحی معماری، شامل تناسبات و ابعاد انسانی، نظم و زیبایی و مقایس انجام می شود. امروزه طرح مسجد بدون توجه به ویژگی های معماری مساجد گذشته تهیه می شود در صورتیکه مساجد سرزمین ایران در هر مرحله از تاریخ خود دارای یک بنای کامل در زمان وجودی اش بوده است که نوآوری در زمینه طراحی معماری مساجد باید با استفاده از اصول حاکم بر مساجد انجام گرفته، حافظ ارزش های گذشته باشد که هم در کالبد و هم در معنا این ویژگی در برهه های تاریخی در معماری مساجد ایران خوانمایی می کند. در این بین اکثر ویژگی های کلی مساجد ایرانی را برمی شماریم و در ادامه مقاله و در متن اصلی مقاله نسبت به آن توضیح جامع ارائه می گردد به ترتیب زمانی از سیر تغییرات مساجد قرون اول تا اواسط قرن چهارم شامل: مساجد شبستانی، مساجد چهار طاقی، مسجد ایوانی، ایجاد میانوار، بکارگیری طاق گهواره ای، مناره های تک خارج از بنا، گنبدهای رک و از اواسط قرن چهارم تا حمله غول ها قرن در قرن ششم مهمترین اتفاق بوجود آمدن مدرسه در کنار مساجد، مساجد برای اولین بار به صورت ایوانی ساخته می شود، بوجود آمدن مناره های گرد در مساجد، ساخت مساجد کیوسکی یا کوشکی و مهمترین اتفاق در این برهه از تاریخ معماری مساجد تلفیق گنبدخانه به شبستان می باشد و اینکه اتفاق مهم دیگر تبدیل مسجد ستوندار به مسجد ایواندار و گنبدخانه دار می باشد. آغاز ساخت گره سازی معقلی، ساخت مجموعه آرامگاهی، بکارگیری کاشی معقلی و شروع تزئینات رنگی با رنگ فیروزه بود در ادامه این روند از قرون شش تا نه می باشد در این دوره که می توان گفت اوج دوران طلایی در کالبد معماری مساجد دانست که شامل بزرگترین و عظیم ترین بنا می باشد که مواردی شامل: عظمت بنا و اهمیت ارتفاع، ایوان های عظیم و رفیع، مطرح شدن گنبدهای دو پوسته و سه پوسته، استفاده از عناصر تزئینی چین، بکارگیری از کاشی هفت رنگ و معرق، رشد شفافیت در با شروع ساخت تاق و تویزه، اوج گچبری در محراب اولجایتو، ساخت گنبدهای خیاره ای، اغلب پالن صلیبی درون مساجد، بکارگیری کار بندی در این دوره و مهمترین اتفاق این دوره ساخت مسجد مدرسه میدان ریگستان سمرقند است و دوره چهارم تغییرات اساسی در کالبد معماری مسجد مربوط قرون ده تا سیزدهم هجری قمری ساخت حسینیه، ساخت سقاخانه، استفاده از آینه کاری، استفاده از فلزات طلا و نقره در پوشش گنبد، بکارگیری شکل های بیضی و خورشیدی در نماها، ساده شدن گوشه سازیها نیز مهمترین اتفاق این دوره بود.

کلیدواژه ها:

تاریخ معماری مساجد ، کالبد مساجد ، تغییرات تاریخی مساجد ، گنبدخانه ، فضاهای تشکیل دهنده مسجد