بررسی تطبیقی عناصر نمایشی ارسطویی در دو نگاره از مکاتب هرات و تبریز دوم با موضوع مرگ سیاوش

این مقاله با هدف بررسی کاربست تمهیدات نمایشی در بازنمایی صحنه مرگ سیاوش در دو نگاره با موضوع مشابه از شاهنامههای بایسنقری (مکتب هرات) و تهماسبی (مکتب تبریز دوم) شکل گرفت. طبق بررسیهای انجام شده، روایت مرگ سیاوش در شاهنامه با گونه تراژدی در دستهبندیهای ارسطو از چگونگی نمایش همخوانی دا رد. شاهنامه با وجود آنکه در قالب نظم حماسی سروده شده است، در برخی روایتها نظیر مرگ سیاوش همانند پیرنگی برای یک سناریوی تراژیک آتنی عمل کرده است. در این پژوهش که به روش کتابخانهای و به شیوه توصیف ساختاری و سپس تجزیه و تحلیل عناصر نمایشی در نگارهها انجام گرفت. بهدلایل زیر پیروی و انطباق نگارهها بهویژه نسخه تهماسبی از الگوی ارسطو در بازنمایی صحنه تراژدی استنباط و نتیجه گیری شد. این دلایل به این قرار است: مبنای سوژهپردازی هر دو نگاره معطوف به لحظه مرگ سیاوش و به تعبیر نمایشی، پرده سوم از رویداد تراژیک میباشد؛ چرا که ابیات موجود در کتیبههای هر دو نگاره نیز بر این نکته صحه می گذارند. در صحنهآرایی شاهد عدول نسبی هر دو نگاره از متن شاهنامه هستیم. از طرفی حضور همزمان سه راس تراژدی یعنی، قدرت، حسد و قربانی در شخصیتنگاری نسخه تهماسبی آن را به الگوی وحدت سهگانه زمان، مکان، رویداد (پیرنگ) ارسطویی نزدیک ساخته است و نیز چینش فیگورهای ناظر و بعضا در حال سوگواری بر صحنه قتل در این نسخه یادآور شاهدان و سرایندگان در تئاتر ارسطویی است. کنشگری فیگور سیاوش در نسخه بایسنقری متمرکز بر پس از فاجعه است؛ اما نسخه تهماسبی به کشاکش فیگور سیاوش و جالد در واپسین ل حظات قبل از شهادت پرداخته است. این کنش گری در حاالت عاطفی چهره سیاوش نیز نمود یافته و به نمایشیتر شدن صحنه افزوده است.

کلیدواژه ها:

عناصر نمایشی ، نگاره مرگ سیاوش ، وحدت ارسطویی ، شاهنامه بایسنقری ، شاهنامه تهماسبی