تحلیل سلسلهمراتبی تزئینات در معماری اسلامی: مطالعه موردی مسجد شیخ لطف الله

سلسلهمراتب در معماری اسلامی یکی از مهم ترین اصولی است که سازماندهی فضا و تزئینات را در سطوح مختلف کالبدی، معنایی و هندسی امکان پذیر می سازد. با وجود پژوهش های متعدد در زمینه زیبایی شناسی مساجد دوره صفوی، همچنان این پرسش وجود دارد که چگونه می توان تاثیر الگوهای هندسی، تناسبات طلایی و فراکتال ها را بر شکل گیری سلسلهمراتب در معماری بنای شاخص تحلیل کرد. ازاینرو، هدف اصلی این مقاله، واکاوی جایگاه مفاهیم مذکور در سازماندهی کالبدی-معنایی مسجد شیخ لطف الله است. برای دستیابی به این هدف، ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، پی شینه نظری پیرامون هندسه مقدس، تناسبات طلایی، فراکتال ها و نقش آنها در معماری اسلامی مورد بررسی قرار گرفت. سپس در گام بعد، پژوهش حاضر با رویکرد تحلیلی-استنتاجی و با اتکا بر مشاهدات میدانی، به گردآوری و تحلیل داده های مربوط به نحوه توزیع و تلفیق تزئینات در بنای مورد مطالعه پرداخت. یافته ها نشان داد که قرارگیری تدریجی کتیبه های قرآنی، نقوش اسلیمی، کاشی کاری های فراکتال گونه و رعایت تناسبات طلایی از جزئیترین بخش ها تا گنبدخانه، موجب حرکت تدریجی ذهن و چشم مخاطب از ظواهر به سطوح عمیق تر معنایی می شود. بر این اساس، می توان نتیجه گرفت که ترکیب طراحی شعاعی، مرکزیت گرایی و بهکارگیری الگوهای فراکتال و تناسبات طلایی، افزون بر تامین جنبه های زیبایی شناختی، در ایجاد حس تقدس و انتقال مفاهیم عرفانی بنا موثر بوده است. از منظر کاربردی نیز، الگوی حاصل می تواند راهگشای طراحان معاصر در همگرایی فرم و معنا در طراحی بناهای مذهبی و فرهنگی باشد.

کلیدواژه ها:

تحلیل سلسلهمراتبی ، تزئینات معماری ، معماری اسلامی ، مسجد شیخ لطف الله ، الگوهای هندسی