موقوفه امام قلی خان: مشخصات وقفنامه و سرنوشت متولیان مدرسه خان شیراز

مدرسه خان از بناهای دوره صفوی در شیراز است. این مدرسه در زمینی موسوم به «پای طل» ساخته شد. پای طل از املاک الله وردی خان (وفات ۱۰۲۲ ق)، حاکم فارس در دوره سلطنت شاه عباس صفوی (حک‍ ۹۹۶-۱۰۳۸ ق)، بود. با این حال، احداث مدرسه تا دوره حکومت فرزند او، امام قلی خان (حک‍ ۱۰۴۲-۱۰۲۲ ق)، استمرار داشت. امام قلی خان در روز شنبه بیست وپنجم رمضان ۱۰۳۶ ق وقفنامه ای برای مدرسه خان تنظیم کرد که موضوع مقاله پیش روست. این وقفنامه مهم ترین سند تاریخی مدرسه خان به شمار می رود و بررسی آن می تواند در شناخت برخی تحولات فرهنگی و اجتماعی فارس در دوره صفوی مفید واقع شود. از این رو، در این مقاله، ضمن ارائه مشخصات نسخه اصل و رونوشت های وقفنامه، ابعاد محتوایی آن با استفاده از شواهد و منابع تاریخی بررسی و تحلیل می شود. می دانیم که خاندان امام قلی خان در دوره شاه صفی به یکباره قلع وقمع شدند. تسلسل متولیان و شروط مذکور در وقفنامه مدرسه خان زمینه ای برای تعقیب بازماندگان خاندان امام قلی خان در این مقاله نیز شده است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که امام قلی خان اندکی پیش از وفات شاه عباس بخش قابل توجهی از املاک خود را، ضمن دو وقفنامه، حبس کرد و تولیت آنها را به فرزند ارشد خود، صفی قلی خان، سپرد. این اقدام، چه بسا، تدبیر او برای حفظ ماترک خود بود. تمام فقرات موقوفه امام قلی خان بر مدرسه خان در فارس واقع شده است و مهم ترین آنها همان اراضی پیرامون مدرسه خان است که از الله وردی خان باز مانده بود. شروط امام قلی خان بر این موقوفه نیز بر دو محور کلی گذاشته شده است: اول تحکیم و تضمین تولیت مدرسه خان به نام فرزند ارشد خود، صفی قلی خان و تعاقب آن در خاندان ذکور او؛ دوم موضوع و محل مصرف درآمدهای رقبات موقوفه. موقوفات مدرسه خان - که موقوفه امام قلی خان نیز نامیده می شود - عمدتا از بین رفته است. با این حال، سرگذشت این موقوفه و متولیان آن منجر به سکونت شعبه ای از مشعشعیان خوزستان مشهور به سادات مولا در شیراز و شکل گیری محله ای به نام ایشان در پیرامون مدرسه خان شده است

کلیدواژه ها:

اسناد شرعی ، وقفنامه ، مدرسه خان ، شیراز ، امام قلی خان ، دوره صفوی