بررسی تطبیقی آموزه عادت از منظر عین القضات همدانی و آموزه غفلت غزالی

اصطلاح «غفلت» نزد صوفیان یا عالمان اخلاق بیشتر، از منظر روان شناختی یا اخلاق فضیلت گرا مورد بررسی قرار گرفته بود؛ اما نزد غزالی این مفهوم بسی پیچیده تر بوده و در هستی شناسی و انسان شناسی غزالی نقش بسیار جدی ایفا می کند. اصطلاح «عادت و عادت پرستی» در دستگاه عرفانی عین القضات همدانی دلالت معنایی خاصی به خود گرفته که تا پیش از آن در ادبیات صوفیانه سابقه نداشته است. علاوه بر این اصطلاح، برخی واژگان و مفاهیم دیگر، مانند نور سیاه و سپید، محمد و ابلیس، و نیز دوگانه های متضاد دیگری همچون ظاهر و باطن، معرفت و جهل، نور و ظلمت، دنیا و آخرت در چهارچوب اندیشه های عرفانی عین القضات همدانی بسامد بالایی داشته اند. این واژگان و مفاهیم به نوعی به موتیف های ذهن و زبان وی تبدیل شده است؛ اما اصطلاح «عادت و عادت پرستی» به دلیل آشنایی زدایی و خارج کردن نام ها از دلالت های معهود و تسمیه جدید ما را به جهان جدیدی رهنمون می شود و نسبت جدیدی میان دال ها و مدلول ها ایجاد می کند و رابط قدیم را تغییر می دهد و پیوندهای پنهان و جدیدی را کشف می کند. گسست از عادت به فوران روشنایی می انجامد و از سطح روزمرگی به ساحت حیرت، بالا می برد.

کلیدواژه ها:

آموزه غفلت ، غزالی ، آموزه عادت ، عین القضات همدانی