جستاری در کتیبه های خوشنویسی چشمه های استانبول در دوره عثمانی

آب در اسالم اهمیت زیادی دارد و آبرسانی به مردم، یکی از اعمال خیری و نیکویی است که در فرهنگ اسلامی همواره بر آن تاکید شده است. یکی از ساختارهای انتقال آب به محیط شهری و در دسترس نهادن آن برای همگان، آب انبارهایی بود که ترکان عثمانی آن را «چشمه» مینامیدند. در جامعه عثمانی و بهویژه در استانبول به عنوان پایتخت، همزمان با افزایش جمعیت و گسترش بافت شهری که نیاز روزافزون به آب رسانی را ایجاب میکرد، دولتمردان، اشراف و ثروتمندان و حتی گاهی مردمان عادی، چشمههای فراوانی را در اماکن و محلات مختلف احداث میکردند. این چشمه ها غالبا به عنوان نوعی بنای یادبود و خیرات برای شخص سازنده و در شکلها و انواع گوناگون ساخته میشدند و هدف اصلی سازندگان، وقف آب برای استفاده عمومی و انجام عمل خیری بوده که تا دهها و صدها سال پس از مرگشان نیز ادامه مییافته است. ساختارهای چشمه های عثمانی در معماری و تزئینات تنوع فراوانی دارند. متون مختلفی شامل آیات و احادیث درباره اهمیت و نقش حیاتی آب، اشعاری درباره ساخت بنا و طلب خیر و رحمت برای سازنده آن، در قالب کتیبه بر روی چشمه ها نوشته میشدند؛ این کتیبه ها به خطوط مختلف همچون ثلث جلی، نستعلیق جلی و طغری در فرمها و قاببندیهای متنوع توسط خطاطان نگاشته و بر روی سنگ مرمر حجاری شده و بر بخش فوقانی نمای چشمه ها نصب میگردیدند. کارکرد اصلی این کتیبه ها، یکی استفاده به عنوان عنصر تزئینی در ساختار بنا و دیگری به عنوان رسانهای نوشتاری جهت انتقال پیام سازندگان به مردم بود. در این مقاله به بررسی ساختاری و محتوایی این کتیبهها از نظر خوشنویسی، انواع خطوط و تکنیک ساخت و اجرای آنها پرداخته شده است.

کلیدواژه ها:

کتیبه ، چشمه ، خوشنویسی ، ثلث جلی ، عثمانی