ارزیابی و پهنه بندی مکانی خطر آتش سوزی در جنگل ها و مراتع با کاربرد روش های تصمیم گیری چندمعیاره مبتنی بر GIS در زاگرس میانی

مقدمه: افزایش فراوانی و شدت آتش سوزی جنگل ها و مراتع موضوعی بسیار نگران کننده است. آتش سوزی جنگل و مرتع فاجعه طبیعی یا انسانی رایجی است که اثر زیادی بر ساختار پوشش گیاهی، ذخیره کربن بوم سازگان، فون و فلور، چشم انداز جنگل و هجوم گونه های گیاهی بیگانه دارد. ارزیابی دقیق خطر آتش سوزی جنگل ها و مراتع و پهنه بندی آن می تواند اهمیت کاربردی زیادی در پیشگیری از آتش سوزی و کاهش خسارات آن در زمینه مدیریت موثر محیط زیست داشته باشد. هدف این پژوهش، ارزیابی خطر آتش سوزی جنگلها و مراتع و پهنه بندی آن با تلفیق فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی و روش نسبت فراوانی در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی است. مواد و روش ها: این پژوهش در بخشی از ناحیه رویشی زاگرس میانی واقع در منطقه اورامانات (استان کرمانشاه)، به دلیل آتش سوزی های متعدد سالیان اخیر و به منظور شناسایی و اولویت بندی دقیق عوامل موثر بر آتش سوزی و تهیه نقشه خطر آتش سوزی انجام گرفت. معیارهای تاثیرگذار بر وقوع آتش سوزی جنگل و مرتع براساس نظر کارشناسان و مرور منابع شناسایی شد. درمجموع چهار معیار و دوازده زیرمعیار شامل معیار زیرساختی (فاصله از جاده، فاصله از مناطق مسکونی)، معیار بوم شناختی (متوسط بارندگی سالیانه، متوسط دمای ماهیانه، تراکم پوشش جنگلی، تراکم پوشش مرتعی)، معیار اقتصادی- اجتماعی (کاربری/ پوشش زمین، تراکم جمعیت) و معیار فیزیوگرافی (ارتفاع، شیب، جهت شیب و فاصله از رودخانه ها) با کاربرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی و مقایسه زوجی توسط ۱۳ نفر از کارشناسان و محققان (خبرگان) مرتبط با آتش سوزی جنگل ها و مراتع، ارزیابی و وزن دهی شد. اهمیت نسبی طبقات مختلف زیرمعیارها نیز با استفاده روش نسبت فراوانی محاسبه شد. در نهایت نقشه پهنه بندی خطر آتش سوزی با روش ترکیب خطی وزنی نقشه های رقومی زیرمعیارها در محیط GIS در پنج رده خطر (خیلی کم تا خیلی زیاد) به دست آمد. راستی آزمایی نتایج از طریق همپوشانی با آتش سوزی های رخ داده در منطقه پژوهش در فاصله سال های ۱۴۰۲-۱۳۹۵ انجام گرفت. یافته ها: نتایج نشان داد که معیار اقتصادی- اجتماعی با وزن ۴۷۳/۰ و زیرمعیار کاربری اراضی با وزن ۲۵۲/۰ بیشترین اهمیت را به خود اختصاص داده اند و مهم ترین معیار و زیرمعیار موثر بر وقوع آتش سوزی بوم سازگان های جنگلی شناخته شدند. نقشه پهنه بندی خطر آتش سوزی نشان داد که حدود ۵۲ درصد منطقه پژوهش در طبقه خطر زیاد و خیلی زیاد قرار گرفته است. همچنین براساس نتایج حاصل از روی هم گذاری نقشه مناطق آتش سوزی واقعی و نقشه پهنه بندی خطر آتش سوزی، ۴۱/۹۴ درصد سطح مناطق آتش سوزی واقعی در مناطق با خطر زیاد و بسیار زیاد آتش سوزی واقع شده است که می تواند بیانگر ارزیابی دقیق و صحت زیاد نقشه پهنه بندی نهایی باشد. نتیجه گیری: به طور کلی، این پژوهش اهمیت تهیه نقشه مناطق سوخته شده و پهنه بندی خطر آتش سوزی را برجسته کرد و چارچوب جدیدی برای شناسایی و اولویت بندی عوامل مختلف موثر بر آتش سوزی در مناطق جنگلی حساس به آتش سوزی اورامانات (استان کرمانشاه) ارائه داد که می تواند در زمینه اقدامات پیشگیری و کنترلی اولویت بندی شده برای جلوگیری از تخریب جنگل و مرتع در آینده موثر واقع شود.

کلیدواژه ها:

خطر آتش سوزی جنگل ، فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی ، منطقه اورامانات ، نسبت فراوانی