شناسایی ترکیبات فرار موجود در عرق گیاه Nepeta crispa Willd. از سه رویشگاه طبیعی ایران

سابقه و هدف: گیاه مفراح با نام علمی Nepeta crispa Willd. از خانواده نعناعیان، ازجمله گیاهان انحصاری ایران محسوب می شود. پراکندگی این گیاه در ایران محدود به غرب کشور (استان همدان) است. در این تحقیق، این گیاه از سه رویشگاه ارزان فود (شهرستان همدان)، گشانی (شهرستان تویسرکان) و پیست اسکی (شهرستان همدان) به ترتیب با ارتفاع ۳۰۲۱، ۲۷۸۳ و ۲۶۸۶ متر از سطح دریا در مرحله گل دهی جمع آوری و محتوای ترکیب های اسانس و ترکیبات فرار محلول در آب (عرق) آن ارزیابی شد. هدف از این مطالعه، مقایسه ترکیبات اسانس و عرق این گیاه در رویشگاه های مختلف به منظور شناسایی تفاوت های اجزای اصلی اسانس و عرق و تاثیر برخی ویژگی های اکولوژیکی بر ترکیبات فرار اصلی این گیاه است.مواد و روش ها: نمونه های گیاهی خشک شده در سایه، به روش تقطیر با آب، توسط دستگاه کلونجر به مدت ۳ ساعت اسانس گیری شد. بعد از اتمام اسانس گیری و جمع آوری نمونه های اسانس، شیر قسمت خروجی کلونجر باز گذاشته شد تا مایع حاصل از میعان بخارات به عنوان نمونه عرق، جمع آوری شود. ترکیبات فرار محلول در آب این گیاه با استفاده از حلال اتیل استات جداسازی شد. اسانس و عرق حاصل با استفاده از دستگاه GC-FID و GC/MS تجزیه گردید.نتایج: نمونه های جمع آوری شده از ارزان فود، گشانی و پیست اسکی، به ترتیب دارای ۲.۰۱، ۱.۹۷ و ۱.۸۲ درصد (وزنی/وزنی) اسانس بوده و ترکیبات فرار محلول در عرق آنها نیز به ترتیب ۰.۱۵، ۰.۱۱ و ۰.۱۲ گرم در ۱۰۰ میلی لیتر عرق بود. با اینکه ترکیب های اصلی اسانس مفراح ۸،۱-سینئول (۴۹.۴%، ۴۸.۵% و ۶۰%)، ۴aα,۷β,۷aα-نپتالاکتون (۲۷%، ۳.۷% و ۸.۳%)، ۴aα,۷ α,۷aα-نپتالاکتون  (۰.۱%، ۲۳.۵% و ۷.۲%) و بتا-پینن (۴.۳%، ۵.۴% و ۶.۱%) به ترتیب در نمونه های ارزان فود، گشانی و پیست اسکی بدست آمد، اما ترکیب های عمده عرق این گیاه ۴aα,۷β,۷aα-نپتالاکتون (۷۴.۱%، ۴۰.۳% و ۵۷.۱%)، آلفا-پینن اکسید ( ۴.۶%، ۷.۱% و ۵.۲%) و ترانس-پارا-منت-۶-ان-۸،۲-دی اول ( ۱.۵%، ۳۲.۷% و ۸.۲%) شناسایی شد.نتیجه گیری: اختلاف بازده اسانس گیاه مفراح در رویشگاه های مختلف، نشان دهنده تاثیر ویژگی های اکولوژیک بر کمیت اسانس می باشد. در این تحقیق بالاترین بازده اسانس مربوط به نمونه ارزان فود با مقدار ۲.۱% بود، در حالی که این منطقه دارای بالاترین ارتفاع از سطح دریا نسبت به سایر مناطق می باشد. به طورکلی ۲۲ ترکیب در اسانس این گیاه شناسایی شد. از این تعداد ترکیبات در نمونه ارزان فود، گشانی و پیست اسکی به ترتیب تعداد ۱۸، ۲۰ و ۱۷ ترکیب شناسایی گردید. در حقیقت، ترکیب اصلی اسانس گیاه مفراح ۸،۱-سینئول و فراوان ترین ترکیب عرق آن ۴aα,۷β,۷aα-نپتالاکتون می باشد. آنالیز عرق گیاهN. crispa  برای اولین بار منتشر می شود.

کلیدواژه ها:

۸ ، ۱-سینئول ، اسانس ، گونه گیاهی انحصاری ، GC-MS ، Nepeta crispa Willd