تاثیر تنش خشکی و قارچ های میکوریزا بر عملکرد، اسانس و برخی از صفات فیزیولوژیکSatureja sahendica Bornm.

سابقه و هدف: از میان ۱۶ گونه موجود در ایران، ۱۰ گونه S. bachtiarica، S. khuzistanica، S. intermedia، S. sahendica، S. isophylla، S. rechingeri، S. edmondi، S. kallarica، S. atropatana و S. kermanshahensis انحصاری ایران هستند. مرزه S. sahendica Bornm. به لحاظ دوره رشد، چندساله است. اسانس مرزه Sahendica در صنایع دارویی، غذایی، بهداشتی و آرایشی کاربرد دارد. اثر ضد ویروسی اسانس آن گزارش شده است. تنش خشکی از مهمترین تنش های محیطی می باشد و باعث کاهش جذب آب، هدایت روزنه ای، تعرق، فتوسنتز و به هم خوردن موازنه هورمونی گیاه می شود. راه های مختلفی برای کاهش شدت تنش توسط گیاهان مختلف ازجمله افزایش تنظیم کننده اسمزی مانند قندها، اسید آمینه پرولین و پروتئین ها گزارش شده است. تنش خشکی باعث کاهش کلروفیل گیاه و افزایش کاروتنوییدها می شود. همچنین در شرایط تنش خشکی رادیکال های آزاد اکسیژن از قبیل کاتالاز، سوپراکسید دسموتاز، آسکوربات پراکسیداز و غیره در کلروپلاست ها و میتوکندری ها افزایش می یابند. قارچ های میکوریزا باعث افزایش سطح جذب ریشه شده و با تغییر سرعت حرکت آب در گیاهان میزبان، روی آب گیری بافت و فیزیولوژی برگ تاثیر می گذارد.مواد و روش: این آزمایش به صورت کرت های خرد شده (اسپلیت پلات) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در ۳ تکرار در موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور در سال های ۹۶-۱۳۹۵ اجرا گردید. عامل اصلی شامل: آبیاری کامل (شاهد)، قطع آبیاری در مرحله ساقه دهی (شروع دوباره از مرحله غنچه دهی)، قطع آبیاری در مرحله غنچه دهی (عدم آبیاری تا پایان دوره گلدهی) و قطع آبیاری در مرحله ۵۰% گلدهی (عدم آبیاری تا پایان دوره گلدهی) بود. عامل فرعی شامل: عدم استفاده از کود زیستی (شاهد)، تلقیح با Glomus intraradices، تلقیح باGlomus mosseae و تلقیح با Glomus mosseae + Glomus intraradices بود. آبیاری در دوره رشد در محدوده ۹۰-۸۰ درصد ظرفیت زراعی بود. تیمارهای قطع آبیاری براساس مورفولوژی گیاه اعمال گردید. کودهای زیستی حاوی قارچ میکوریزایی به نام Glomus intraradices و Glomus mosseae به صورت اندام فعال قارچی (شامل اسپور، هیف و ریشه) بود که قبل از کاشت نشاء در مزرعه در هر چاله کاشت ۱۰ گرم از کود زیستی که حاوی ۴۰۰ تا ۵۰۰ اندام فعال قارچی بود، ریخته شد.نتایج: نتایج نشان داد که بین دو سال در صفات پراکسیداز، کلروفیل b، پرولین، فنل کل در سطح احتمال ۱% و کاتالاز، سوپراکسیددسموتاز، مالون دی آلدئید و پارا-سیمن در سطح احتمال ۵% اختلاف معنی دار بود. اثر متقابل تنش در میکوریزا بر پروتئین، کاتالاز، سوپراکسیددسموتاز، پراکسیداز، کلروفیل a، کلروفیل کل، پرولین، پلی فنل اکسیداز، قندهای محلول، درصد اسانس، عملکرد اسانس و عملکرد سرشاخه گلدار در سطح احتمال ۱% و بر کاروتنویید و فنل کل در سطح ۵% معنی دار بود. نتایج نشان داد که بازده ترکیب های پارا-سیمن، گاما ترپینن و تیمول تحت تاثیر اثرهای سه گانه سال×تنش×میکوریزا در سطح ۱% معنی دار بود. مقایسه میانگین صفات نشان داد که کاتالاز، سوپراکسیددسموتاز، کلروفیل b، پرولین، فنل کل، درصد اسانس و عملکرد اسانس در سال دوم بیشتر بودند. مقایسه میانگین تنش نشان داد که بالاترین عملکرد سرشاخه گلدار نیز در تیمارهای آبیاری کامل و اعمال تنش رطوبتی در مرحله گلدهی کامل بود. مقایسه میانگین عامل میکوریزا نشان داد که بیشترین انتشار مالون دی آلدهید هم در شرایط بدون تلقیح و استفاده از مخلوط قارچ هایG. intraradices + G. mosseae  رخ داد. بررسی درصد اسانس نشان داد که بالاترین مقدار آن با ۲.۲۳% در تیمار تنش در مرحله غنچه دهی در تلقیح با  G. mosseaeبود. مشاهده شد که بالاترین عملکرد اسانس با ۵۱.۷۸ کیلوگرم در هکتار از تیمار آبیاری کامل در تلقیح با intraradices G. بدست آمد. مقایسه میانگین اثر متقابل سه گانه (سال×تنش×میکوریزا) بر ترکیب های اسانس نشان داد که بیشترین بازده تیمول در سال اول از آبیاری کامل و مصرف قارچ G. mosseae با ۷۴.۵۹% حاصل شد.نتیجه گیری کلی: بنابراین می توان نتیجه گرفت که استفاده از کودهای زیستی در کاهش اثرهای تنش خشکی بر مرزه سهندی موثر بوده است و توانسته سبب افزایش درصد اسانس و درصد تیمول نیز گردد.

کلیدواژه ها:

مرزه سهندی ، آنزیم های آنتی اکسیدان ، پرولین ، قندهای محلول