تحلیل تاثیر استخراج بی رویه منابع معدنی بر تشدید فرآیند بیابان زایی در استان های مرکزی ایران

استان های مرکزی ایران، به دلیل موقعیت اقلیمی خشک و نیمه خشک، همواره در معرض تهدید فرآیند بیابان زایی قرار دارند. در دهه های اخیر، یکی از مهم ترین عوامل تشدید این فرآیند، بهره برداری بی رویه از منابع معدنی سطحی و زیرسطحی در این نواحی بوده است. استخراج معادن بدون توجه به ظرفیت محیطی، تخریب پوشش گیاهی، جابجایی خاک، تغییر کاربری اراضی و افزایش فرسایش بادی و آبی را به همراه داشته که موجب گسترش بیابان ها و کاهش توان اکولوژیکی سرزمین شده است. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی، نقش استخراج بی ضابطه منابع معدنی در تسریع روند بیابان زایی بررسی شده و به ویژه بر استان های قم، سمنان، یزد، اصفهان و کرمان تمرکز شده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که فعالیت های معدنی به ویژه در مناطق فاقد پوشش گیاهی یا با پوشش گیاهی ضعیف، آسیب های جبران ناپذیری بر منابع خاک و آب وارد کرده اند. تخریب سازندهای طبیعی، پخش مواد آلاینده، افت کیفیت آب های زیرزمینی و تخریب عوارض ژئومورفولوژیکی، از دیگر پیامدهای جدی این فرایند است. بررسی های میدانی و داده های ماهواره ای طی 20 سال اخیر نشان می دهد که مناطق اطراف معادن دارای شاخص پوشش گیاهی NDVI پایین تری نسبت به مناطق کنترل بوده اند. همچنین شاخص بیابان زایی MEDALUS در این نواحی بین 1.6 تا 2.4 (وضعیت بسیار بحرانی) ثبت شده است. در بخش پایانی مقاله، پیشنهاداتی از جمله تدوین طرح های ارزیابی زیست محیطی جامع، اجرای عملیات آبخیزداری و احیای پوشش گیاهی در اطراف معادن، مدیریت بهره برداری با رعایت اصول توسعه پایدار و استفاده از فناوری های نوین برای کاهش اثرات مخرب معدنی ارائه شده است. این مقاله می کوشد با رویکردی علمی و کاربردی، توجه سیاست گذاران، مهندسین معدن و مسئولان منابع طبیعی را به لزوم مدیریت هوشمندانه فعالیت های معدنی در مناطق شکننده محیطی جلب نماید.

کلیدواژه ها:

بیابان زایی ، استخراج معدنی ، منابع طبیعی ، استان های مرکزی ایران ، فرسایش خاک ، توسعه پایدار