خودانتقادی سازنده در ادبیات دینی؛ تحلیل زمینه ها و کاربردهای روانشناختی

خودانتقادی به عنوان فرایندی معرفتی-اخلاقی، جایگاه والایی در آموزه های دینی و روانشناسی دارد و یکی از ارکان اصلی رشد معنوی و سلامت روان محسوب می شود. پژوهش حاضر با هدف تبیین علمی زمینه ها و عوامل موثر بر شکلگیری خودانتقادی در ادبیات دینی، به روش توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از رویکرد تطبیقی میان منابع دینی و روانشناختی انجام شده است. در این پژوهش، ابتدا مفاهیم بنیادین خودانتقادی از منظر قرآن، روایات و منابع اخلاقی استخراج و سپس با نظریات روان شناختی معاصر مقایسه شده است. یافته ها نشان می دهد که مولفه هایی همچون خودشناسی، مراقبه نفس، محاسبه نفس، فروتنی، ایمن نبودن از مکر الهی و توجه به فقر وجودی انسان در برابر خداوند، از جمله زمینه های اصلی خودانتقادی در متون دینی است. تحلیل تطبیقی این مولفه ها با نظریات روان شناسی نشان می دهد که بسیاری از آموزه های دینی ناظر به مفاهیمی چون ذهن آگاهی، خودتنظیمی، فراشناخت و رشد پس از بحران است که از مهمترین عوامل موثر در خودانتقادی سازنده در روان شناسی محسوب می شوند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که خودانتقادی در ادبیات دینی برخلاف برخی رویکردهای روان شناختی نه تنها عامل تضعیف روانی نیست، بلکه بستری برای ارتقاء معنوی و سلامت روان فراهم می آورد. این مطالعه می تواند مبنای پژوهش های میان رشته ای در حوزه های دین، روانشناسی و اخلاق باشد.

کلیدواژه ها:

خودانتقادی ، خودشناسی ، مراقبه نفس ، محاسبه نفس ، روانشناسی دینی ، سلامت روان