تحلیل روانشناختی عوامل خودانتقادی در متون دینی اسلام: روی کردی تطبیقی بین اخلاق اسلامی و نظریه های معاصر روانشناسی

خودانتقادی به مثابه فرایند تربیتی و اخلاقی، گاهی محوری در ادبیات دینی اسلام دارد. این پژوهش با هدف واکاوی عوامل شکل دهنده و تقویت کننده خودانتقادی سازنده در متون اسلامی و تطبیق آن با مفاهیم روانشناختی معاصر، به روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا بر تحلیل محتوای آیات قرآن، روایات ائمه معصومین (ع) و ادعیه ماثوره، انجام شده است. یافته ها نشان می دهد پنج عامل کلیدی شامل: «یقین،» «معرفت،» «تقوا» به رستگاری، «دشمن» ترک و «با نفس اماره یب» و امید به حسابرسی قی، «امت» به عنوان محرک های خودانتقادی، در چارچوبی نظام مند عمل می کنند. این عوامل از طریق سازوکارهایی همچون: هویت اخلاقی، خودتنظیمی مبتنی بر ارزش ها، مدیریت تعارضات درونی و نوروپالسیستیکی رفتاری، فرایند خودانتقادی را از سطح اصلاح رفتار به حیطه ی تحول معنوی ارتقا می دهند. پژوهش حاضر با ارائه الگویی یکپارچه از تعامل اخلاقی دینی و روانشناسی، گامی نو در تبیین نقش خودانتقادی به مثابه ابزاری برای رشد اخلاقی و سلامت روانی برمی دارد و افق های جدیدی برای مطالعات بین رشته ای در حوزه ی دین و روانشناسی می گشاید.

کلیدواژه ها:

خودانتقادی ، اخلاق اسلامی ، روانشناسی اخلاق ، محاسبه نفس