تحلیل پیامدهای خودانتقادی مبتنی بر ادبیات دینی

خودانتقادی به مثابه فرایندی خودآگاهانه و مبتنی بر بازبینی نقادانه اعمال و نیات فرد، در آموزه های اسلامی جایگاهی محوری دارد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع قرآنی، روایی و متون فلسفی-اخلاقی، به تبیین ماهیت خودانتقادی پرداخته و پیامدهای دنیوی و اخروی این مفهوم را در دو ساحت فردی و اجتماعی بررسی می کند. یافته ها نشان می دهد خودانتقادی در ادبیات دینی، نه تنها نقد منفعلانه نقاط ضعف، بلکه فرایندی فعالانه برای تزکیه مبارزه با هوا، نفسی است. تقرب به خداوند و قرآن کریم، خودانتقاد نفس لوامه و نفس اماره با اشاره به آن را ابزاری برای شکستن حجاب غفلت و نیل معرفت نفس مطمئنه به آن می کند. در احادیث نیز محاسبه نفس به شرط ضرورت جهاد اکبر عنوانی رستگاری و عاملی برای حسابرسی آسان در قیامت تلقی شده است. تفاوت بنیادین خودانتقادی دینی با رویکردهای روانشناختی، در پیوند ناگسستنی آن با مفاهیمی همچون توبه، استغفار و اتصال به حقیقت متعالی نهفته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که خودانتقادی در اسلام، عالوه بر اصلاح رفتارهای فردی، بسترساز تکامل روحانی و دستیابی به قرب اله است.

کلیدواژه ها:

خودانتقادی ، محاسبه نفس ، تزکیه نفس ، جهاد اکبر ، نفس اماره ، نفس لوامه ، قرآن و حدیث