اثر نوع پوشش های گیاهی مختلف بر اجزای ماده آلی و مشخصه های زیستی خاک (مطالعه موردی: زیست بوم های کوهستانی نوشهر، استان مازندران)

خاک به عنوان بستر و رویشگاه گیاهان نقش اساسی در ارائه خدمات زیست­بوم­های طبیعی ایفا می­کند و خصوصیات کیفی آن نیز به شدت تحت تاثیر نوع پوشش گیاهی قرار دارد. ازاین رو پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر پوشش­های مختلف جنگلی، اکوتون جنگل-مرتع و مرتعی بر روی مشخصه­های مرتبط با ماده آلی و زیستی خاک در منطقه کوهستانی البرز مرکزی واقع در نوشهر، استان مازندران انجام گرفت. بدین منظور در تابستان ۱۴۰۲ در هر یک از رویشگاه­های مورد مطالعه سه قطعه یک هکتاری انتخاب و در هر یک از قطعات یک هکتاری، چهار نمونه خاک (به طور کلی ۱۲ نمونه خاک از هر رویشگاه) در سطح ۳۰× ۳۰ سانتی­متر و تا عمق ۱۰ سانتی­متری برداشت شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اغلب مشخصه های خاک در بین رویشگاه های جنگلی، اکوتون و مرتعی تفاوت معنی داری (p<۰.۰۵) دارند. میزان رطوبت خاک در جنگل تا ۱۱% بیشتر و دمای آن تا ۸ درجه سانتی گراد پایین­تر از مرتع بود. رویشگاه جنگلی همچنین کمترین چگالی ظاهری (۱/۱۶) و بیشترین میزان تخلخل (۰/۵۶)، پایداری (۷۲/۵۳) و میانگین وزنی قطر خاکدانه ها (۰/۳۹) را نشان داد. میزان فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم خاک در جنگل به ترتیب ۱۶۸، ۱۰۸/۳، ۹۱/۱ و ۲۲۱ درصد بالاتر از مرتع اندازه گیری شد. فعالیت آنزیم های اوره آز، اسید فسفاتاز، آریل سولفاتاز و اینورتاز در خاک جنگل به ترتیب ۱/۶۹، ۲/۳۵، ۲/۰۲ و ۱/۸ برابر بیشتر از مرتع بود. شاخص های میکروبی خاک، شامل تنفس پایه، تنفس برانگیخته و میزان کربن، نیتروژن و فسفر زیتوده در جنگل به ترتیب ۲/۸۴، ۱/۶، ۱/۹، ۲/۳۵ و ۲/۲۹ برابر (نسبت به مرتع) بیشتر بود. جمعیت و زی توده کرم های خاکی در جنگل به ترتیب ۵/۸۴ و ۷/۱۹ برابر مقدار مشاهده شده در مرتع با کمترین تعداد و زیتوده کرم خاکی بود. همچنین، تعداد کنه ها، پادمان ها و نماتدها در جنگل به ترتیب ۳/۴۶، ۳/۵۷ و ۶/۱۳ برابر بیشتر از رویشگاه مرتع اندازه­گیری شد. نتایج تحلیل مولفه های اصلی نشان داد که محورهای اول و دوم در مجموع ۵۲/۳۷ درصد از تغییرات داده ها را تبیین می کنند. این یافته ها تایید می کنند که پوشش جنگلی با مقادیر بالاتر اجزای ماده آلی خاک، شاخص های حاصلخیزی و فعالیت های زیستی همبستگی بیشتری دارد. به طورکلی، این پژوهش نشان می دهد که پوشش های جنگلی، به دلیل ظرفیت بالای خود در حفظ حاصلخیزی و تنوع زیستی خاک، نسبت به پوشش های اکوتونی و مرتعی، می­توانند به عنوان گزینه ای مناسب برای احیای رویشگاه های تخریب شده در منطقه مورد مطالعه و مناطق مشابه، مورد توجه مدیران و تصمیم گیران قرار گیرند.

کلیدواژه ها:

اکوتون ، جنگل ، مرتع ، حاصلخیزی خاک ، موجودات خاکزی