بررسی تطبیقی عاملیت انسانی در آراء مارتین بوبر و رویکرد اسلامی (انسان به منزله عامل)

هدف مقاله حاضر بررسی تطبیقی مفهوم عاملیت در آراء تربیتی بوبر و رویکرد اسلامی « انسان به منزله عامل » است. عاملیت از نظر مارتین بوبر مفهومی پیچیده و بنیادی است که در روابط انسانی و فلسفه اش ریشه دارد. طبق تفکر بوبر، انسان ها موجوداتی اجتماعی هستند و عاملیت آنها تنها در تعامل با دیگران تحقق می یابد. در این چارچوب، عاملیت به توانایی فرد برای عمل و تاثیرگذاری در دنیای اطراف خود اشاره دارد که تنها در روابط متقابل و گفتگوهای « من-تو » شکل می گیرد. از سوی دیگر در دیدگاه اسلامی، انسان بر اساس مفهوم عاملیت مورد نظر بوده و عمل و عاملیت او، بر پایه سه مبنای اساسی شناختی، گرایشی و ارادی است. مطالعه حاضر از نظر روش شناسی یک تحقیق تطبیقی است که بر اساس مقایسه شباهت ها و تفاوت ها و تحلیل ریشه ای آنها طراحی شده است. در بخش مربوط به تربیت نیز از روش استنتاجی فرانکنا بهره برداری شده است. مبانی و جنبه های عاملیت در هر دو دیدگاه اشتراک زیادی دارند. هر دو رویکرد، به عنوان رویکردهای عاملیتی، پیامدهای خاص خود را در موقعیت های تربیتی دارند و بر مفهوم « عاملیت » تاکید می کنند. تفاوت های اصلی این دو دیدگاه به چارچوب کلی آنها مربوط می شود؛ به طوری که دیدگاه بوبر بیشتر بر کیفیت روابط بین فردی و ساختار تاکید دارد، در حالیکه رویکرد اسلامی با تاکید بر انسان شناسی عاملیت نگر، مسئولیت فردی را در قبال اعمال خود مهم تر دانسته و دامنه مسئولیت را گسترش می دهد، به طوری که انسان در برابر خدا نیز مسئول است.

کلیدواژه ها:

عاملیت ، مارتین بوبر ، رویکرد اسلامی « انسان به منزله عامل » ، مطالعه تطبیقی