دیومردمان* واکاوی کیش دیویسنا در ایران باستان

کیش دیویسنا که غالبا در تقابل با مزدیسنا مورد اشاره قرار می گیرد، از جمله کیش های رایج در ایران باستان است که ردپای آن تا روزگاران کهن تر قابل پیگیری و شناسایی است. هدف از نگارش این مقاله  پژوهشی، تاریخی و دینی درباره این کیش است که با روش کتابخانه ای و استناددهی متنی صورت گرفته است. با بررسی متون اوستایی و پهلوی و بازخوانی برخی از کتیبه های باستان، چشم اندازی از اعتقادات دیویسنان و چگونگی برگزاری آیین ها و مناسک ایشان به دست می آید. در عین حال، مردمان دیویسنان به لحاظ باورها و آیین های خود، شباهت هایی با برخی گروه های دینی و قومی و یا برخی طبقات اجتماعی عصر خود دارند که شناخت آنها را دشوار ساخته و ترسیم روشن خطوط شکل گیری، زیست و موقعیت آنها در میان مزدیسنان را دشوار می سازد. با این همه، دیویسنان به لحاظ سیاسی، دینی و اجتماعی از چنان تاثیری برخوردار بودند که به یکی از دغدغه های شاهان هخامنشی تبدیل شدند و در اوستای کهن و متاخر، یک کتیبه هخامنشی و نیز متون دست اول پهلوی مورد طعن و لعن قرار گرفتند. توجه به تحولات زبانی اقوام هندواروپایی و سپس هندوایرانی، دقت در دگردیسی های معنایی و مصداقی برخی واژگان کلیدی همچون دئوه، شناخت و بررسی خط تمایز بین کاست های مختلف اقوام ایرانی همچون مادی ها و پارسی ها، کوشش در فهم درست بنیادهای الهیات مزدیسنایی همچون ثنویت و ریشه یابی علت رواج یا ممنوعیت برخی آیین ها همانند رسم قربانی خونین، به فهم بهتر کیش دیویسنا کمک می کند. آنچه که در پایان به عنوان نتیجه پیش روی پژوهشگر قرار می گیرد، وجود مفهومی و مصداقی سه دسته دیو و به تبع آن، سه گروه دیویسنان در متون اوستایی و پهلوی است.

کلیدواژه ها:

دیویسنان ، مغان ، کوی و کرپن ، قربانی ، پری