گونه زایی شیمیایی و فراهمی زیستی عناصر بالقوه سمی در خاک های کشاورزی (مطالعه موردی: جنوب استان همدان)

زمینه و هدف: ارزیابی میزان گونه زایی شیمیایی و فراهمی زیستی فلزات سنگین و تعیین پارامترهای موثر در فراهمی زیستی آنها در مدیریت و اصلاح خاک های اراضی کشاورزی نقش کلیدی دارد. به همین منظور، این پژوهش با هدف منشاءیابی، تفکیک شیمیایی و فراهمی زیستی عناصر بالقوه سمی در خاک کشاورزی شهرهای جنوبی استان همدان انجام شد. روش بررسی: در این مطالعه تعداد ۹۰ نمونه خاک سطحی از عمقcm  ۳۰-۰ به صورت تصادفی از اراضی کشاورزی برداشت شد. پس از آماده سازی نمونه ها در آزمایشگاه، محتوای عناصر سنگین در آنها با استفاده از دستگاه جذب اتمی قرائت شد و فراهمی زیستی عناصر با استفاده از روش استخراج متوالی تعیین گردید. بررسی ارتباط بین میزان فراهمی زیستی فلزات سنگین با خصوصیات فیزیکوشیمیایی به کمک آزمون اسپیرمن انجام شد. یافته ها: میانگین غلظت منگنز، کادمیم، آهن، کبالت، کروم، مس، نیکل، آنتیموان و آرسنیک در هر سه شهرستان مورد مطالعه به ترتیب ۲۶۷/۶۳، ۰/۱۹، ۴/۲۰، ۲۰/۶۵، ۹۰/۴۹، ۳۵/۸۶، ۷۰/۸۴، ۳/۷۸ و mg/kg ۱۷/۸۲ به دست آمد. نتایج حاصل از استخراج متوالی نشان داد فلزات، منگنز، مس و نیکل به ترتیب با غلظت ۶/۷۶، ۲/۹۱ و mg/kg ۳/۷۷ بیشترین دسترسی زیستی را داشتند. بیش از ۷۰ درصد پیوند بین فلزات سنگین و خاک از نوع مقاوم و میان بطنی بوده و فلزات سنگین موجود در خاک زمینه طبیعی دارند. نتیجه گیری: غلظت فلزات سنگین در خاک منطقه مورد مطالعه کمتر از حد استاندارد و دسترس پذیری فلزات سنگین در محیط خاک از پتانسیل کمی برخوردار بوده و از نظر ورود آلودگی به آب، خاک و محصولات زراعی نگرانی خاصی ایجاد نمی کنند.

کلیدواژه ها:

Soil ، Heavy metals ، Bioavailability ، Sequential extraction ، Hamedan province ، خاک ، فلزات سنگین ، فراهمی زیستی ، استخراج متوالی ، استان همدان