مروری بر بخش های مرتبط با موسیقی در رساله یونانی مقدمه ای بر علم حساب اثر نیکوماخوس

نیکوماخوس ریاضیدان و فیلسوف فیثاغورثی دوران باستان یونان است که آثاری تحت عناوین مقدمه ای بر علم حساب و راهنمای هارمونی از وی شناخته شده اند. در کتاب فهرست آثار خطی در موسیقی آمده است: «نیقوماخوس اسطاغاریایی جهراسینی (نیکوماخوس گراسانی) Nicomachus Grasenus را کتاب الموسیقی الکبیر یا کتاب النغم است که در سده سوم ترجمه شده است و مختصر فی الموسیقی و کتاب الارثماطیقی یا کتاب المدخل الی علم العدد که ثابت بن قره در گذشته ۲۸۸ ه. آن را ترجمه کرده است. در آن از نسبت مولفه و موسیقی بحث شده است. کارپینسکی (Karpinski) آن را در ۱۹۲۶ به انگلیسی نشر کرده است. ولهلم کوتس یسوعی متن آن را در ۱۹۵۹ در بیروت چاپ کرده است. نسخه آن در موزه بریتانیا، Add.۷۴۷۳ (الفهرست، ص ۴۲۶) مورخ ۶۳۹ ه. الفهرست [موجود است]. در شرح الادوار فتح الله شروانی که به نام محمد بن مراد ساخته است از آن یاد شده است» (دانش پژوه، ۱۳۹۰، ۳۲). نیکوماخوس مشهور دیگری نیز در تاریخ یونان وجود دارد که نباید وی را با نیکوماخوس گراسانی اشتباه گرفت. برخی منابع از او به عنوان فرزند ارسطو نام برده اند و کتاب اخلاق نیکوماخوس ارسطو را، اثری در راستای تربیت فرزندش نیکوماخوس می دانند. برخی دیگر، برعکس از او به عنوان پدر ارسطو یاد کرده اند. کرسون در ابتدای کتاب فلاسفه بزرگ می نویسد: «ارسطو هنوز خردسال بود که پدرش نیکوماک [=نیکوماخوس] که پزشکی نسبتا معروف و نواده اسکولاب بود، درگذشت». (کرسون، ۱۳۶۳، ۳)؛ اما ازآنجاکه براساس منابع تاریخی، ارسطو در سده سوم پیش از میلاد و نیکوماخوس گراسانی در سده اول پس از میلاد زیسته اند و نیز مکاتبه شخصی نگارنده با ژوزف موسکات (مترجم رساله مورد مطالعه ما به زبان انگلیسی) می توان نتیجه گرفت که نویسنده رساله فوق ارتباط خویشاوندی با ارسطو نداشته است. براساس مقاله فارمر، رساله مقدمه ای بر علم حساب توسط ثابت بن قرا (متوفی ۹۰۱ م.) از یونانی به عربی ترجمه شده است. همان طور که ذکر شد، مطالعه ما براساس ترجمه خلاصه انگلیسی این اثر که توسط ژوزف موسکات، استاد دپارتمان ریاضیات دانشگاه مالت نوشته شده (Muscat, ۲۰۱۵)، انجام شده است. در این رساله، مطالب مختلفی در علم اعداد و ارتباط آن ها با فلسفه، هنر و عالم مثل بیان شده است. «علم حساب نیکوماخوس، به فواصل موسیقی، کانن و مفهوم هارمونیک نیز می پردازد» (Farmer, ۱۹۳۰: ۳۲۸). این رساله از دو بخش کتاب اول و کتاب دوم تشکیل شده است.