بررسی حقوق اجتماعی و وظیفه مقدس و آیینی زیانک در دوره ساسانیان از مادیان هزار دادستان

مادیان هزار دادستان تنها دست نویس ناقص از چندین مجموعه حقوقی دوره ساسانی و یکی از مهم ترین منابع تاریخ اجتماعی ایران از عهد کهن است. احکام مدنی آن، اطلاعات منحصر به فردی از ساختار خانواده و وضعیت زنان با جزییات به دست می دهد. در این کتاب حقوقی، هر واژه بار معنایی و حقوقی خاص خود را دارد و بسیار موجز و برای افراد متخصص فقه و حقوق نوشته شده است؛ دیده شد که، در برخی احکام، به جای واژه «زن» واژه «زیانک» به کار رفته است بنابراین، پژوهش حاضر با رویکرد تاریخ اجتماعی به روش توصیفی-تحلیلی برای پاسخ به پرسش های زیر شکل گرفت: ۱) چرا در برخی احکام از اصطالح فنی زیانک به جای زن استفاده شده است؟ ۲) احکام حقوقی زیانک ها کدامند؟ ۳) وظیفه مقدس و آیینی زیانک ها چه بود؟ ۴) آیا وقتی زن نقش زیانک می گرفت فرودست محسوب می شد و حقوق اجتماعی نداشت؟ یافته های پژوهش نشان دادند که: «زیانک» همان زنی است که در زمان زنده بودن شوهرش موظف به ازدواج موقت نروزد شده است؛ تا فرزندی برای او به دنیا بیاورد. قانون گذاران با صدور احکامی ضمن حفظ عالقمندی های سنتی-مذهبی سنت پردازان جامعه، به رعایت حقوق اجتماعی این زنان تاکید کردند. بنابر احکام، زیانک ها پس از این ازدواج، جایگاه خانوادگی و اجتماعی پیشین خود را از دست ندادند. به عبارت دیگر، آن ها به دلیل انجام این ازدواج مقدس، مورد حمایت و احترام شوهر و جامعه بودند. هرچند با وجود فتواهای مدرن در مادیان و ارزش نهادن به رضایت زن در ازدواج، عمل وادارکردن زن به ازدواج نروزد در میان نسل جدید کاربرد نداشته است. داشتن فرزند پسر در خانواده های ایرانی دوره ساسانی آن قدر مهم و جدی بود که انواع ازدواج در بین اقوام در به انجام رسیدن این هدف شکل گرفت. گاهی در این ازدواج ها، زنان در روند فرزندآوری برای پدر، برادر، شوهر و متوفی بی وارث جسما و روحا آسیب می دیدند. بنابراین، قانون گذاران دوره ساسانی نهایت سعی را در صدور احکام به روز-مانند رعایت حقوق مالکیتی این زنان، اختصاص دارایی به زن به عنوان ستر و آورنده فرزند برای شخص بی وارث و دادن سالاری به او- و مدیریت جامعه مدنی به کار بردند، تا حقوق اجتماعی و جایگاه کدبانو بودن این زنان آسیب نبیند.

کلیدواژه ها:

ساسانیان ، فارسی میانه ، مادیان هزار دادستان ، ازدواج نروزد ، زیانک ، میرک