تحلیل جایگاه و نقش زنان در شاهنامه فردوسی: بررسی تطبیقی شخصی تهای زن در بستر اسطوره، حماسه و واقعیت تاریخی

شاهنامه فردوسی، به عنوان یکی از بزرگترین آثار حماسی جهان، تصویری چند لایه از جایگاه و نقش زنان در تاریخ، اسطوره و حماسه ایران ارائه می دهد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و تطبیقی به بررسی شخصیت های زن در شاهنامه پرداخته و آن ها را در سه سطح اسطوره ای، حماسی و تاریخی تحلیل می کند. یافته های پژوهش نشان می دهد که زنان شاهنامه برخلاف بسیاری از متون هم دوره، تنها در نقش های همسر و مادر محدود نشده اند، بلکه در عرصه های سیاسی، جنگی و اجتماعی نیز حضوری پررنگ دارند. تحلیل تطبیقی شاهنامه با متون تاریخی مانند تاریخ بیهقی و متون پهلوی نشان می دهد که فردوسی در به تصویر کشیدن زنان، فراتر از چارچوب های سنتی جامعه زمان خود عمل کرده است. شخصیت هایی مانند گردآفرید به عنوان زن جنگجو، رودابه و تهمینه در نقش زنان عاشق و مستقل، و سیندخت در مقام زنی سیاستمدار و خردمند، نشاندهنده نگرش پیشرو فردوسی نسبت به توانایی های زنان هستند. در مقابل، شخصیت هایی مانند سودابه همچنان بازتابی از کلیشه های منفی زن در ادبیات کهن محسوب می شوند. همچنین، مقایسه شاهنامه با حماسه های جهانی مانند ایلیاد و مهابهاراتا نشان می دهد که زنان در شاهنامه استقلال بیشتری در تصمیم گیری های خود دارند. برخلاف ایلیاد که زنان اغلب نقش های فرعی و وابسته به مردان دارند، زنان در شاهنامه در سرنوشت داستان و قهرمانان تاثیر مستقیمی دارند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که فردوسی، ضمن پایبندی به سنت های حماسی، تصویر نوآورانه ای از زنان ارائه داده که آن ها را نه تنها به عنوان نمادهای باروری و وفاداری، بلکه به عنوان شخصیت های مستقل، جنگجو، سیاستمدار و خردمند معرفی کرده است. این پژوهش همچنین پیشنهاد می کند که تحلیل روان شناختی شخصیت های زن شاهنامه، مقایسه تطبیقی آن ها با دیگر متون حماسی جهانی، و بررسی نقش زنان شاهنامه در متون عرفانی فارسی، می تواند زمینه ساز پژوهش های آینده باشد.

کلیدواژه ها:

شاهنامه فردوسی ، زنان حماسی ، شخصیت های اسطوره ای ، تحلیل تطبیقی ، جایگاه اجتماعی زنان