نقش اشتغال در الگوی ساختار - رفتار- عملکرد کارخانجات قند و شکر

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: موفقیت یا عدم موفقیت یک شرکت تحت تاثیر عوامل داخلی و خارجی قرار دارد. سه مولفه مدیریتی شامل رفتار شرکت در داخل سازمان، ساختار بازار و عملکرد شرکت را نمی‎توان جدا از یکدیگر دانست. عملکرد شرکت‎ها در هر صنعت، تحت تاثیر رفتار آن‎ها قرار دارد. از طرف دیگر ساختار بازار هم بر عملکرد و هم بر رفتار اثرگذار است. اما خود ساختار بازار نیز وابسته به رفتار شرکت‎ها با یکدیگر دارد. در این راستا، تعداد شاغلین و ایجاد کسب و کار جدید به نوع و شدت رابطه بین این سه مولفه بستگی دارد. بر پایه اثرات پسین یا پیشین سه نظریه مدیریتی وجود دارد: نظریه ساختارگرایان که معتقدند جهت علیت از ساختار به رفتار و سپس عملکرد است. در واقع، رفتار بنگاه ها و تصمیم آنها مبتنی بر همکاری و ائتلاف یا رقابت با یکدیگر، متاثر از ساختار بازار است. ساختار و نحوه رفتار بنگاه ها در بازار مجموعا عملکرد بازاری بنگاه ها را شکل می‎دهد. در مقابل نظریه شیکاگو قرار دارد. برخلاف نظر ساختارگرایان، جهت علیت را از عملکرد بازار که در کارایی، پیشرفت فنی، نرخ سودآوری، میزان تولید، فروش، صادرات و اشتغال منعکس می شود به سایر عناصر بازار می دانند. در نظریه سوم، رفتار شرکت‎ها اصل محسوب شده است. آنها الگوی رفتاری بنگاه ها را عامل موثر در شکل‎گیری عملکرد بازار می‎داند. بر این اساس، ساختار در عملکرد بازار چندان موثر نیست، بلکه رفتار بنگاه ها عنصر اساسی و تعیین کننده عملکرد می‎باشد. هدف این مطالعه اندازه‎گیری اثر اشتغال بر عملکرد مالی شرکت‎های قند و شکر و شناسایی پاردایم ساختار- رفتار و عملکرد است. مواد و روش‎ها: اطلاعات هشت شرکت تولیدکننده قند و شکر که سهام آنها در بورس خرید و فروش می‎شود، طی چهار سال ۱۳۹۷-۱۴۰۰ جمع‎آوری گردید. با توجه به داده‎های قابل دسترس، از متغیرهای شاخص هرفیندال، هزینه تحقیق و توسعه و سود ناخالص به‎ترتیب برای سنجش مولفه‎های ساختار، رفتار و عملکرد استفاده شد. به‎منظور محاسبه متغیرهای مورد نیاز برای تشکیل معادلات مورد نظر، از صورت‎های مالی کارخانجات قند و شکر در استان‎های مختلف کشور استفاده گردید. متغیرهای نوع مالکیت بنگاه، سهم مالکیت دولتی و تعداد نیروی کار به‎عنوان متغیرهای برون زای مدل به‎کار گرفته شد. متغیرها در یک دستگاه معادلات همزمان پنلی الگوسازی گردید. برای تخمین پارامترهای دستگاه معادلات همزمان از برآوردگرهای سیستمی (روش‎های اطلاعات کامل) استفاده گردید. یافته‎ها: نتایج نشان داد حدود ۱۱۰۰ کارگر در بخش تولید این واحدها فعال هستند. در بین صنایع مختلف، این صنعت نسبتا کاربر محسوب می‎شود. به‎طور میانگین سهم دولت در تامین سرمایه حدود ۴۰ درصد بوده است. گرچه این معیار مناسبی برای نقش مدیریت بخش خصوصی نیست زیرا به تناوب، دولت برای این واحدها تکلیف می‎کند. بر اساس نتایج تخمین ساختار بازار بر رفتار بنگاه از نظر آماری معنی‎دار بوده اما بر عملکرد آن اثر معنی‎داری ندارد. همچنین رفتار شرکت هم بر ساختار و هم بر عملکرد شرکت اثر معنی‎دار و مثبت داشته است. عملکرد نیز بر هر دو مولفه ساختار صنعت و رفتار شرکت تاثیر مثبت و معنی‎داری را نشان می‎دهد. بررسی اثر متغیرهای برون‎زا نیز قابل‎توجه است. شرکت‎هایی که سهم دولت در تامین مالی بیشتر است، تاثیر منفی بر ساختار باقی می‎گذارند. رابطه بین ارزش فروش و هزینه تحقیق و توسعه منفی شد که این امر می‎تواند ناشی از عدم احساس نیاز برای شرکت‎ها در زمان‎هایی باشد که فروش آنها بالا است. یک توجیه دیگر برای این نتیجه می‎تواند ناشی از حاشیه کم بازاریابی به‎علت مداخلات قیمتی دولت در این صنعت باشد. برآورد ضریب اثر ارزش فروش بر سود ‎ناخالص مثبت اما کوچک است. بر اساس نتایج به‎دست آمده، نیروی کار نتوانسته است بر عملکرد شرکت اثر معنی‎داری داشته باشد. گرچه به‎طور متوسط تاثیر مثبت را نشان می‎دهد اما از نظر آماری این تاثیر معنی‎دار نمی‎باشد. نتیجه‎گیری: نتایج نشان داد عملکرد شرکت‎ها تفاوت زیادی با یکدیگر داشته و به‎طور متوسط شرکت‎های کوچک موفق‎تر بوده‎اند. به‎طور متوسط هر واحد ۱۳۶ کارگر داشته که با توجه به فصلی‎بودن فعالیت آمار اشتغال واقعی قابل برآورد نیست. یکی از نتایج مطالعه مربوط به عدم تاثیر نیروی کار بر عملکرد از نظر آماری می‎باشد. گرچه نیروی کار در این صنعت وارد ناحیه سه و رابطه معکوس با تولید نشده است؛ اما اثر آن بر عملکرد معنی‎دار نگردید. با اندازه‎گیری کشش متوسط، اثرات بین سه مولفه ساختار، رفتار و عملکرد جهت تشخیص شدت آنها مشخص گردید که بر این اساس، نظریه ساختارگرایان با شرایط بازار قند و شکر ایران نزدیک‎تر است. با توجه به جمیع نتایج پیشنهاد می‎شود مداخلات دولت کاهش یابد تا مکانیزم بازار بتواند فعال شود. با توجه به نتایج تحقیق می‎توان انتظار داشت کاهش مداخلات دولت در بلندمدت بر رفتار و عملکرد شرکت‎ها تاثیر مثبت بگذارد. برای مطالعات آتی، اولا استفاده از سایر شاخص‎هایی که قابلیت توضیح رفتار، عملکرد و ساختار را دارند، ثانیا تخمین مدل به‎صورت غیرخطی و ثالثا استفاده از شاخص‎های ترکیبی که مبتنی بر نظر خبرگان ساخته می‎شوند، به‎گونه‎ای که نماینده بهتری از وضعیت حاکم بر صنایع قند و شکر ایران باشند، پیشنهاد می‎شود.

کلیدواژه ها:

Employment ، Herfindahl Index ، Sugar Industry ، Research and Development ، Structure Conduct Performance ، Three Stage Least Squares ، اشتغال ، تحقیق و توسعه ، حداقل مربعات سه‎ مرحله ‎ای ، ساختار رفتار عملکرد ، شاخص هرفیندال ، صنعت قند وشکر